W odrodzonym Królestwie Polskim, w 1334 r. król Kazimierz III Wielki (panował w latach 1333-1370) potwierdził "przywileje kaliskie" przyznane Żydom w 1264 r., a w 1367 r. potwierdził je na terenie Małopolski i Rusi, która w międzyczasie weszła do Polski. Kazimierz Wielki zatwierdził status wszystkich Żydów jako "sługi skarbu", co dawało im prawo swobodnego handlu i przemieszczania się z miejsca na miejsce. Ten tytuł dawał Żydom ochronę prawną ze strony państwa. Nie mogli, więc być pozywani przed inny sąd niż ten, który wyznaczył monarcha. Już w okresie rozbicia dzielnicowego (księstwo kaliskie) wyrobiła się praktyka, że w zastępstwie księcia sądził Żydów jego pierwszy dostojnik - wojewoda. W odrodzonym Królestwie podtrzymano tej zwyczaj i sądem właściwym dla Żydów stał się sąd wojewódzki, a z czasem specjalny sąd podwojewódzki. Król docenił należycie rolę Żydów w wywozie produktów rolnych z Polski i powiększaniu dochodów królewskich. Król poszerzył prawa Żydów, przyznając im przywileje generalne, które regulowały życie Żydów w całym państwie. Liczbę Żydów w Polsce ocenia się w owym czasie na około 10 tys.
    Kazimierz Wielki widział w osadnikach żydowskich przeciwwagę dla niemieckiego mieszczaństwa, któremu nie ufał. Nadwornym bankierem Kazimierza Wielkiego był Żyd, Lewko. W jego rękach leżała dzierżawa podatków i zarządzanie kopalniami soli. Żydzi w Polsce w owym czasie byli poborcami podatków, rytownikami stempli i mincerzami.

Przez różnice wyznaniowe i obyczajowe Żydzi byli narażeni w społeczeństwach chrześcijańskich na liczne konflikty. Tworzyli kulturę zamkniętą. Stąd dla ich życia i trwania konieczne stawały się specjalne gwarancje prawne, których udzielali im władcy. Powodem takiego działania był fakt, iż Żydzi obsługiwali gospodarkę finansową, udzielali pożyczek lub w inny sposób dostarczali środków pieniężnych, nierzadko byli mincerzami (bili monety) - oddawali bezcenne usługi w bardzo ważnej sferze życia państwowego. Niektórzy Żydzi zajmowali się lichwą, której Kościół zabraniał chrześcijanom, co wywoływało nienawistne reakcje w stosunku do całej ludności żydowskiej. Dawna lichwa była bardzo uciążliwa lub wręcz rujnująca: zwyczajowo pobierano 1 grosz od 1 grzywny (48 groszy) na tydzień, co w stosunku rocznym dawało 108% lichwiarskiego zysku. Mimo więc ochrony prawnej, często zdarzały się na terenie całej Europy pogromy antyżydowskie.

W 1336 r. dwóch niemieckich rycerzy Arm i Leder, nazwani Armlederami, oświadczyło, że otrzymali z nieba znak aby pomścić na Żydach wszystkie cierpienia i mękę Jezusa. Pod wodzą Armledów zebrało się 5 tys. chłopów, którzy ruszyli od miasta do miasta dokonując rzezi Żydów. Na przestrzeni lat 1336-1337 zgraje morderców rozeszły się po całej Bawarii, Niemczech, Czechach, Morawach i Austrii. Wszędzie płonęły stosy, 1,5 tys. Żydów zginęło śmiercią męczeńską. Ocaleli tylko Żydzi z Wiednia i Regensburga.

W latach 1337-1453 trwała wojna stuletnia pomiędzy Francją a Anglią. Wybuchła ona w związku z rywalizacją obu państw w wysoko rozwiniętej gospodarczo Flandrii i sporem o Guyennę (prowincja ze stolicą w Bordeaux).

-------------------- "czarna śmierć" --------------------

W latach 1348-1350 Europę nawiedziła epidemia dżumy, tzw. "czarna śmierć". W tym czasie wymarła prawie 1/3 ludności Europy (25 mln ludzi).
    Był to punkt kulminacyjny pogromów Żydów europejskich. O wywołanie zarazy oskarżono Żydów. Według chrześcijan, plan uknuli Żydzi hiszpańscy, którzy dysponowali olbrzymi środkami i wpływami. Z Toledo w Hiszpanii miano rozesłać truciznę z instrukcjami do wszystkich gmin w Europie. Trucizna miała się składać z mięsa bazyliszków, pająków, żab, jaszczurek, serc chrześcijańskich i ciasta przeznaczonego na hostię. Powyższe oskarżenie po raz pierwszy pojawiło się w 1348 r. na południu Francji. Pogromy bardzo szybko przeniosły się do Katalonii i Aragonii.
    W 1348 r. papież Klemens VI wydał bullę zakazującą pod groźbą interdyktu zabijać Żydów bez wyroku sądowego, przymuszać do chrztu i rabować ich mienie. Bulla papieska została jednak zignorowana przez chrześcijaństwo.
    Nad jeziorem Genewskim aresztowano dwóch Żydów, z których na torturach wymuszono przyznanie się do zbrodni zatrucia źródeł wody w Wenecji, Apulii, Kalabrii i Tuluzie. Na podstawie tych zeznań spalono żywcem wszystkich Żydów z okolic jeziora Genewskiego.
    W Szwajcarii wymuszono torturami przyznanie się do winy kilku Żydów w Bernie. Spalono wówczas żywcem 600 Żydów z Berna, Bazylei i innych miast Szwajcarii. 140 dzieci żydowskich przymusem ochrzczono.
    W Moguncji torturami zmuszono pewnego Żyda do przyznania się do zatrucia Renu, Dunaju, wszystkich niemieckich rzek, źródeł, studni, pól i łąk. W wielu niemieckich miastach histerycznie zamurowywano studnie. Podczas krwawych pogromów wypędzono Żydów ze wszystkich miast nad górnym brzegiem Renu. Spalono żywcem wszystkich Żydów z Fryburga, Speyer, Strasburga (2 tys. osób), Kolonii i innych miast Niemiec. W Moguncji część Żydów podjęła próbę walki z oprawcami, zabijając 200 z nich. Rozwścieczyło to tylko jeszcze bardziej rozfanatyzowany tłum. W Moguncji zginęło 6 tys. Żydów. Żydzi z Wormacji (420 osób), Openheimu i Frankfurtu nad Menem wybrali śmierć samobójczą zamiast męczeńskiej.
    W Belgii doszło do licznych pogromów, w samej tylko Brukseli zabito 500 Żydów.
    W 1348 r. w Hiszpanii oficjalnie przyjęto "Siete Partidas" (siedmioczęściowe prawo). Potwierdzono w nim zasadę wolności wyznania i praktyk religijnych dla muzułmanów i Żydów. Jednakże kodeks traktował Żydów jak relikt, który winien być "cierpiany" przez władców chrześcijańskich. Potwierdzono ograniczenia swobód w budowie synagog. Zakazano prowadzenia działalności zachęcającej do przechodzenia na judaizm. Zakazano posiadania ksiąg atakujących chrześcijaństwo, a wszelkie przypadki bluźnierstwa miały być surowo karane. Kodeks uznawał pogląd, że Żydzi porywają dzieci chrześcijańskie i dopuszczają się na nich mordu rytualnego. Tak więc, ten nowy kodeks prawny otwierał drogę Inkwizycji do ingerencji w wewnętrzne życie Żydów i muzułmanów w Hiszpanii, co nastąpiło w następnych wiekach.

W latach 1348-1349 do Polski przybyła trzecia fala Żydów. Była to najliczniejsza fala Żydów, jaka napłynęła do Polski. Do Polski przybywali Żydzi głównie z Niemiec, Węgier (wygnani przez Ludwika) i Francji. W owym czasie Polska była krajem "złotej wolności Żydów" w Europie. Epidemia dżumy stosunkowo mniej pustoszyła tutejszą ludność, a opieka królewska (głównie rozdawanie zboża) złagodziły dalsze następstwa choroby.
    W 1349 r. we Wrocławiu (należącemu wówczas do Cesarstwa) spalono żydowską dzielnicę. Ocaleni Żydzi schronili się u Bolka Świdnickiego, na Śląsku. W owym czasie pogromy Żydów ogarnęły całe Niemcy, przeniosły się także do Polski, gdzie jednak zostały brutalnie stłumione przez króla. Kraków musiał zapłacić wysoką kontrybucję, za to, że dopuścił do pogromu.

W latach 1350-1369 w Kastylii (Hiszpania) panował król don Pedro. Wybitni Żydzi cieszyli się u króla szczególnymi względami. Królewskim skrabnikiem był don Samuel Ben-Meir Allavi. Został on powiernikiem króla i miał prawo głosu we wszystkich ważnych naradach i postanowieniach. Medykiem i astrologiem królewskim był Abraham Ibn-Zarzal.
    Za panowania króla don Pedra wzbili się Żydzi kastylscy do niesłychanego przedtem znaczenia. Był to ostatni błysk ich zaszczytnego stanowiska w Hiszpanii.
    Chrześcijanie mówili z nienawiścią o kastylskim dworze króla don Pedra, jako o "żydowskim dworze". Przez długi czas starali się podkopać autorytet i wpływy don Samuela, aż wreszcie doprowadzili do jego aresztowania pod fałszywymi zarzutami. Skonfiskowano cały jego majątek, liczący: 170.000 dublonów, 4.000 marek srebra, 125 skrzyń materiałów tkanych złotem i srebrem oraz 80 tys. niewolników. Podczas tortur, don Samuel zmarł śmiercią męczeńską.

W 1356 r. w Polsce istniała już w Krakowie synagoga, a we Lwowie gmina.

Bardzo szybko niemieccy władcy zorientowali się, że wypędzając Żydów stracili wraz z nimi ważne źródło dochodów. W owym czasie Żydzi byli jeszcze nieodzowni chrześcijańskim władcom. Nie tylko monarchów, ale i miasta, a nawet duchowieństwo opętała potrzeba "posiadania Żydów".
    W 1356 r. niemiecki cesarz Karol IV (1346-1378) na sejmie norymberskim nadał wszystkim niemieckim elektorom prawo "trzymania Żydów". Oznaczało to, że oprócz zysków, które czerpali z dzierżawy kopalń kruszców i żup solnych, darował im także dzierżawców w posiadanie.

W 1360 r. francuski król Jan Dobry (1350-1364) ogłosił dekret zezwalający Żydom na ponowne osiedlanie się we Francji. Ojciec każdej rodziny musiał zapłacić za prawo wjazdu do Francji 14 złotych i po 1 złotym od każdego członka rodziny. Dodatkowo roczny podatek żydowski wynosił 7 złotych od głowy rodziny i 1 złoty od każdego członka rodziny.
    Jednocześnie francuscy Żydzi zostali wyłączeni spod kompetencji szlachty i zapezpieczeni przed napaściami kleru. Prawo zabezpieczało żydowskie domy, dobra ziemskie oraz święte księgi. Zezwolono im trudnić się handlem i pożyczaniem pieniędzy na procent, który odgórnie ustalono do 80%.

W 1360 r. po nieudanej próbie nawrócenia Żydów na chrześcijaństwo, wypędzono ich z Węgier.

W latach 1364-1380 we Francji panował król Karol V. Przeznczał on dochody z podatków na stworzenie potężnej floty złożonej ze 120 okrętów i utrzymywanie wojsk zaciężnych. Ochraniał on Żydów przed napaściami kleru.

W 1364 i 1367 r. król Polski, Kazimierz Wielki, wydał dodatkowe przepisy dotyczące Żydów. Wyłączył ich spod powszechnie obowiązującego prawa niemieckiego i poddał orzecznictwu wojewodów, którzy byli przedstawicielami króla w prowincjach. Jednocześnie ułatwiono Żydom działalność gospodarczą, dając im prawo nabywania gruntów i ziemi na terenie miast i wsi.
    W 1367 r. w owym czasie istniały już żydowskie gminy w Poznaniu i Sandomierzu (Polska).

Za panowania króla Ferdynanda (1367-1383) sytuacja Żydów portugalskich była pomyślna. Społeczność żydowska w Portugalii posiadała tak wspaniałe urządzenia, jak w żadnym ówczesnym innym kraju w Europie. Na czele portugalskich gmin stał wielki rabin (Ar-Rabbi Mor), mianowany przez króla. Miał on własną pieczęć i wykonywał wyższą jurysdykcję, rozporządzenia ogłaszał z podpisem: "Ar-Rabbi Mor gmin Portugalii i Algarwy przez pana mego, króla". W podróżach po kraju towarzyszyli mu: żydowski sędzia najwyższy (ouvidor), kanclerz (chanceller) ze swoją kancelarią, sekretarz (escrivao) i egzekutor (porteiro jurado) dla wykonywania wyroków. Wielki rabin wybierał rabinów w siedmiu portugalskich prowincjach. Rabini mieli jurysdykcję cywilną i kryminalną. Wielkim podskarbim króla Ferdynanda był don Juda, a powiernikiem i doradcą don Dawid Negro.

W owym czasie fanatyczne stronnictwo chrześcijańskie postanowiło obalić przyjaznego Żydom władcę Kastylii. Francuski król Karol V namówił i wspomógł finansowo oraz militarnie brata kastylijskiego króla, don Henryka de Trastamare, który na czele wojsk ("biała kompania") wkroczył do Królestwa Kastylii rozpoczynając wojnę domową.
    Papież Urban V rzucił na kastylijskiego króla don Pedra klątwę. Papieża bardzo drażniła życzliwość króla dla Żydów.
    Podczas wojny domowej w Kastylii, Żydzi opowiedzieli się po stronie króla don Pedra, wspierając go wszystkimi pieniędzmi i własnymi żołnierzami. Bardzo często bronili miast, za co "biała kompania" straszliwie się mściła na bezbronnej ludności żydowskiej wsi i miasteczek. Gminy w Villadiego i Aguilar zostały całkowicie wymordowane. Żydzi z miasta Burgos musieli opłacić kontrybucję w wysokości 1.000.000 maravedi. Podczas rzezi najbardziej ucierpiała gmina w Toledo. 300 rodzin żydowskich z gminy Jaen uprowadzili w niewolę muzułmanie z Grenady.
    W latach 1369-1379 w Kastylii panował król Henryk II. Musiał on pokryć wysokie koszty wojny domowej i odbudować zniszczoną gospodarkę, a do tego potrzebował znienawidzonych Żydów. W tej sytuacji król powierzył ważne urzędy państwowe Żydom z Sewilli, don Józefowi Pichon i don Samuelowi Abrabanelowi.

Po straszliwych rzeziach okresu "czarnej śmierci", powoli odradzały się żydowskie gminy we Francji i Niemczech. Największą ich bolączką była strata całego pokolenia uczonych rabinów. Dochodziło wówczas do tego, że z braku odpowiednich kandydatów, powierzano obowiązki rabina osobom niepowołanym i niedouczonym. Takiej sytuacji usiłował zaradzić rabin Meir Ben-Baruch Halevi z Wiednia (1370-1390). Ogłosił on rezolucję nakazującą kandydatom do godności rabina uzyskiwać dla siebie kompetentną autoryzację jakiejś znakomitości (powagi) rabinicznej.
    We Francji rabin Matatiasz założył nową uczelnię talmudyczną w Paryżu, zebrał uczniów, którym objaśniał Talmud i wtajemniczał w obowiązki rabina. Nakazał także kopiować nowe egzemplarze Talmudu.

W 1371 r. kastylijski król Henryk II, na żądanie hiszpańskiej szlachty i duchowieństwa, ogłosił dwa ograniczenia swobód żydowskich w Kastylii (Hiszpania). Od tej pory Żydzi w Kastylii zostali zobowiązani do noszenia haniebnej odznaki żydostwa, oraz musieli wyrzec się imion krajowych.
    W owym czasie w Królestwie Aragonii (Hiszpania) żyli dwaj wybitni żydowscy uczeni: Chasdaj Ben-Abraham Crescas (1340-1410) i Izaak Ben-Szeszet Barfat (1336-1408). Chasdaj jako pierwszy obnażył słabe strony panującej wówczas filozofii Arystotelesa.

W 1381 r. niemieccy rabini zebrali się na synodzie w Moguncji i uporządkowali przepisy życia religijnego w niemieckich gminach.

W 1385 r. kastylijski król don Juan I zatwierdził powziętą z inicjatywy duchowieństwa decyzję i ogłosił edykt zakazujący współżycia Żydów z chrześcijanami oraz karmienia dzieci żydowskich przez chrześcijańskie mamki. Od tej pory żaden Żyd nie mógł sprawować obowiązków podskarbiego króla, królowej czy infanta.

W latach 1386-1434 w Polsce rządził król Władysław Jagiełło. Był on jedynym władcą polskim, który nie zatwierdził przywileju generalnego dla Żydów, zapewne dlatego, że znajdował się pod silnym wpływem Kościoła. W okresie jego rządów odbyły się pierwsze procesy o mord rytualny na wzór podobnych w zachodniej Europie. Opowiada o nich kronika Jana Długosza. Według relacji kronikarza dotyczącej pogromu Żydów w Krakowie w 1407 r. król próbował ukarać sprawców, lecz pospólstwo nie dopuściło do tego.

W 1386 r. istniała żydowska dzielnica w Kazimierzu pod Krakowem (w Polsce).

W 1387 r. po unii Polski i Litwy, Wielki Książe Litewski Witold potwierdził pewne przywileje dla Żydów na Litwie. Od tej pory podobne przywileje żydowskie wprowadzono w trzech litewskich prowincjach: Trokach, Brześciu Litewskim i Grodnie.
    Książe litewski Witold nadał Żydom przywilej grodzieński:
"Niniejszym zezwalamy im [Żydom] na nabywanie w swoich domach wszelakich towarów i na wyszynk wszelakiego napitku, zarówno tego, który uwarzyli sami, jak i nabytego, jeśli zapłacą naszemu skarbowi roczną daninę. Mogą na równi z mieszczanami uprawiać kupno i sprzedaż tak na rynku, jak i w sklepach, jak i wszelkie rzemiosło. Wolno im także na równi z mieszczanami nabywać rolę i łąki, po uiszczeniu koniecznych danin naszemu skarbowi."

W 1389 r. pewien katolicki ksiądz podburzył ludność czeskiej Pragi do nienawiści dla Żydów. Oskarżył on Żydów o bezczeszczenie świąt Wielkanocy i napadanie na księży. Podczas pogromu spalono żydowską dzielnicę na Starym Mieście, spalono synagogę i rozgrabiono żydowski dobytek. W straszliwej rzezi zamordowano ponad 3 tys. Żydów.

W 1391 r. katolicki ksiądz Fernan Martinez podburzył ludność hiszpańskiej Sewilli do nienawiści dla Żydów. W pogromie spustoszono żydowską dzielnicę w Sewilli, mordując 4 tys. Żydów. Prawie 20 tys. Żydów zostało zmuszonych do chrztu, a dwie synagogi przemieniono na kościoły.
    Pogromy szybko rozprzestrzeniły się na prawie całą Hiszpanię. Prześladowania objęły prawie 70 żydowskich gmin w Kastylii, całą Walencję i Aragonię, jedynie w Portugalii nie wybuchły pogromy. Spustoszono Kordowę i Toledo. W Walencji zamordowano 5 tys. Żydów. W Barcelonie zginęło ponad 300 Żydów, a 11 tys. zostało zmuszonych do chrztu. Ten sam los spotkał także gminy w Leridzie, Geronie i innych hiszpańskich miastach. Na wyspie Mallorka zabito 300 Żydów. Wszędzie powtarzały się sceny mordów, grabieży i przymusowych chrztów. Żydowska krew lała się w Hiszpanii przez trzy miesiące.
    Pomimo tych straszliwych prześladowań, w Hiszpanii dobrze traktowano dziesiątki tysiące Żydów, którzy "nawrócili" się z judaizmu na chrześcijaństwo. Stosunkowo łatwo znaleźli oni swoje miejsce w tej nowo powstałej sytuacji. Z początku neofici chrześcijańscy nawróceni z judaizmu (zwani po hiszpańsku "confesos") z łatwością przenikali do grup społecznych, zawodów i urzędów, które wcześniej były dla Żydów zamknięte. Lecz ówczesna sytuacja w Hiszpanii była wyjątkiem w całej katolickiej Zachodniej Europie.
    Od 1391 r. dzięki pracy misyjnej W.Ferrera, w ciągu 20 lat, tysiące hiszpańskich Żydów przyjęło chrześcijaństwo. Nazwano ich "marranami". Rabini zamieniali się w księży i stawali się biskupami, a Żydówski stawały się przeoryszami.

Stosunki chrześcijańsko-żydowskie przed 1400 rokiem (Copyright: Gedeon)

Po strasznych prześladowaniach 1391 r. wielu nowonawróconych na chrześcijaństwo Żydów wywędrowało z Hiszpanii do pobliskich krajów muzułmańskich, do Grenady lub za morze do Maroka, Algieru i Fezu. Ci, nowonawróceni przemocą, mieli wielki uraz do chrześcijaństwa i uciekali przed nim do krajów Islamu, gdzie w tej dobie można było znaleźć więcej tolerancji i łagodności. W warunkach większej wolności, powracali na judaizm.
    Królowie Kastylii, Aragonii i Mallorki, którzy nie pochwalali przymusowego chrztu, przyzwalali teraz aby nowonawróceni na chrześcijaństwo Żydzi dalej potajemnie praktykowali judaizm. W owym czasie Inkwizycja jeszcze nie istniała w Hiszpanii. W ten sposób powstała odrębna klasa społeczeństwa, z pozoru chrześcijańska, lecz wewnątrz żydowska. Można by ją nazwać judeo-chrześcijańską. Ludność chrześcijańska nadała im przezwisko "marrani" (marranos), czyli "potępieńcy". Już w samej nazwie widoczna była nienawiść chrześcijan do nowonawróconych Żydów.
    Pomiędzy nowonawróconymi Żydami znaleźli się tacy, którzy zupełnie zaparli się judaizmu i zapałali nienawiścią do Żydów. Niektórzy z nich znajdywali szczególną przyjemność w oskarżaniu rabinów i podkopywaniu hiszpańskiego żydostwa. Najwięcej szkody narobił były rabin Salomon Levi (1351-1435) nazwany po chrzcie Paulus Burgensis. Ukończył on uniwersytet w Paryżu na studiach teologii chrześcijańskiej. Uzyskawszy święcenia kapłańskie przebywał na dworze papieskim. Z rekomendacji papieża, król kastylijski don Henryk III obsypał go licznymi łaskami i nadał wysokie godności. Paulus za swój cel postawił sobie nawracanie Żydów. Radził on królowi, aby nie powierzał Żydom żadnych urzędów, a w swym wykładzie Pisma Świętego ujawniał złość do judaizmu. Paulus został biskupem Kartaginy, kanclerzem Kastylii i tajnym doradcą króla don Henryka III.
    W obronie judaizmu wystąpił Izaak Ben-Mose, który po przymusowym chrzcie przyjął imię Profiat Duran. W swojej pracy (1400 r.) wykazał słabe strony dogmatów i sakramentów Kościoła Rzymsko-Katolickiego z bardzo dużą otwartością. Obeznany z Nowym Testamentem i Kościołem, wykazywał zwyrodnienie chrześcijaństwa. Profiat Duran skomentował także "Przewodnik" Majmonidesa. Pisał o gramatyce hebrajskiej, matematyce i kalendarzu. W historycznym dziele zestawił prześladownia Żydów na przestrzeni wieków.
    W podobnym boju wiary wystąpił również Chasdaj Crescas, który w 1396 r. ogłosił rozprawę o dogmatach chrześcijańskich, wykazując ich błędność. Obalił katolicką wykładnię dogmatu grzechu pierworodnego, zbawienia, Trójcy, wcielenia, narodzin z dziewicy, itp. Odnosząc się do judaizmu, ograniczył on liczbę artykułów wiary Majmonidesa z trzynastu do ośmiu. Nadrabin Kastylii, don Meir Alguades przełożył na język hebrajski etykę Arystotelesa, udostępniając ją w ten sposób hiszpańskim Żydom.
    W owym czasie w Hiszpanii rozwijała się żydowska mistyka, na której gruncie wyrastały nowe prądy mesjańskie. Kabalista Abraham z Grenady (1391-1409) posunął się do twierdzenia, że "kto nie poznaje i nie czci Boga na sposób kabalistyczny, ten jest człowiekiem małej wiary i grzeszy nieświadomie". W prześladowaniach z 1931 r. upatrywał znaków zwiastujących przyjście Mesjasza i bliskość zbawienia. Kabalista Szem-Tob Bon-Josef Ibn-Szem Tob (zmarł w 1430) w piśmie "Emunot" wystąpił przeciwko żydowskim filozofom Majmonidesowi i Gersonidesowi utrzymując, że prawdziwe zbawienie Izraela polega na uprawie Kabały, którą przedstawił jako prawdę i odwieczną tradycję żydowską. Kabalista Mojżesz Botarel podawał się za cudotwórcę i proroka. Zapowiedział, że w maju 1398 r. zdarzą się zdumiewające cuda, poprzedzające przyjście Mesjasza.

W 1394 r. francuski król Karol VI (1380-1422) ogłosił edykt nakazujący wszystkim Żydom opuszczenie terytorium Francji. Mogli oni sprzedać majątki, ściągnąć należności i bezpiecznie dotrzeć w oznaczonym terminie do granic państwa. We Francji pozostały jedynie pojedyńcze żydowskie rodziny w Tuluzie, Delfinacie, Prowansji, Arelanie i Awinionie, będąc specjalnie chronionymi przez lokalną szlachtę.
    Francuscy Żydzi wyemigrowali przeważnie do Niemiec i Włoch.

W 1394 r. do Polski napłynęli Żydzi wygnani z Francji. Do końca XIV wieku są już wiadomości o gminach w Pyzdrach, Kościanie i Kopaszewie na ziemiach polskich.
    Pod koniec XIV wieku wzniesiono najstarszą synagogę w Polsce - Starą Bożnicę na Kazimierzu pod Krakowem. W 1570 r. przebudowano ją na wzór synagog z Pragi i Wormacji.

W 1399 r. doszło do pierwszego procesu o mord rytualny w Poznaniu, i wybuch pierwszych prześladowań.

Król Kastylii Henryk III zmarł w 1406 r. Dziedzicem tronu został małoletni Juan II. W jego imieniu władzę sprawowała królowa matka Katarzyna, niezwykle klerykalna. Natychmiast zdjęto wszystkich wpływowych Żydów w Kastylii z urzędów (1408 r.).

W 1407 r. doszło w Krakowie (w Polsce) do pogromu Żydów. Mieszczanie plądrowali i podpalali domy żydowskie, mordowali Żydów i siłą chrzcili ich dzieci. Prowodyrem pogromu był ksiądz z kościoła św. Barbary, który ogłosił z ambony, że Żydzi zamordowali chrześcijańskie dziecko, aby krwi użyć do rytualnych obrządków.
    W owym czasie w Polsce przeciwko Żydom sprzymierzył się Kościół katolicki z chrześcijańskimi kupcami, którzy tracili wiele zysków przez żydowską konkurencję, którą pragnęli w ten sposób wyeliminować.

W latach 1410-1437 w Niemczech panował cesarz Zygmunt Luksemburski. Obarczył on Żydów niemieckich i włoskich wysokimi podatkami.

Na początku XV wieku przeciwko Żydom wystąpiła złowroga trójca: neofita, mnich dominikański i odrzucony papież. Jozue Lorqui po nawróceniu na chrześcijaństwo przyjął imię Geronimo de Santa Fe. Postawił sobie za cel nawracanie Żydów wszelkimi środkami. Dominikański mnich Fray Vicente Ferrer ustnie i pisemnie rozpoczął przeciwko Żydom wyprawę krzyżową. Najsilniej atakował przy tym nowonawróconych Żydów hiszpańskich, których oskarżał o nieszczerość. Ich wysiłki poparł jeden z trzech urzędujących wówczas papieży, Benedykt XIII.
    W 1412 r. w Kastylii (Hiszpania) ogłoszono edykt królewski, złożony z dwudziestu czterech artykułów, mający na celu wtrącić Żydów w ubóstwo, upokorzyć ich i zepchnąć na margines społeczeństwa. Mieli odtąd mieszkać w odrębnych dzielnicach żydowskich (juderias), ogrodzonych murem z jedną tylko bramą. Zabroniono im trudnić się rzemiosłem, handlem i praktyką medyczną. Odebrano im jurysdykcję. Nakazano noszenie haniebnej łaty żydowskiej, a mężczyznom zabroniono strzyżenie bród i włosów. Wprowadzono również zakaz podróżowania i emigracji.
    Żydowskich bogaczy wyrzucono w Kastylii z pałaców i siłą przeniesiono do nędznych żydowskich dzielnic, gdzie panowała bieda i głód. Skierowano do nich wówczas Dominikanów, którzy starali się nawracać na chrześcijaństwo. Wielu Żydów przyjmowało chrzest, uważając to za ucieczkę od śmierci głodowej.
    W 1412 r. papież Benedykt XIII zwołał w hiszpańskim mieście Tortoza dysputę religijną pomiędzy chrześcijaństwem a judaizmem. Przybyłym dwudziestu dwu rabinom nakazał pod groźbą surowych kar, aby wykazali z Talmudu, że Mesjasz był Jezusem. Dysputa trwała przez dziewięć miesięcy (1413-1414) na 68 posiedzeniach i zakończyła się zwycięstem rabinów.

W 1414 r. Aragonia (Hiszpania) wprowadziła na swoim terytorium artykuły edyktu antyżydowskiego z Kastylii. Co najmniej 20 tys. Żydów z Kastylii i Aragonii przyjęło przymusowy chrzest.

W 1415 r. papież Benedykt XIII ogłosił bullę o trzynastu artykułach. Zakazywała ona studiowania i wykładania Talmudu oraz innych żydowskich ksiąg. Każda gmina żydowska mogła posiadać co najwyżej jedną synagogę. Wszyscy Żydzi musieli trzy razy w roku słuchać kazania chrześcijańskiego.

Włoskie gminy żydowskie zwołały wielkie synody rabinów w Bolonii (1416 r.) i Forli (1418 r.), aby ustalić środki zażegnania grożącego im niebezpieczeństwa. Postanowiono zebrać duże fundusze na zaspokojenie chciwości papieży i kardynałów, i w ten sposób kupić sobie ich przychylność.

W 1417 r. sobór w Konstancji (1414-1418) zakończył wielką schizmę papieską w Kościele Rzymsko-Katolickim. Sobór złożył z tronu papieża Jana XXIII, papież Grzegorz XII abdykował, i w końcu ustąpił papież Banedykt XIII. Nowym papieżem został Marcin V (1417-1431).
    W 1418 r. papież Marcin V ogłosił rozkaz do wszystkich książąt niemieckich, urzędników, miast i poddanych, aby zachowali Żydów w posiadaniu swobód i łask. Przypuszcza się, że został odpowiednio przekupiony przez włoskich Żydów.
    W 1419 r. papież Marcin V ogłosił bullę z taką formułą wstępną: "Ponieważ Żydzi stworzeni są na obraz i podobieństwo Boże, a ich potomstwo będzie kiedyś zbawione, postanawiamy tedy za przykładem naszych poprzedników, aby nie turbowano ich w synagogach, nie naruszano ich praw i zwyczajów, nie wleczono przemocą do chrztu, nie zmuszano do obchodzenia uroczystości chrześcijańskich, do noszenia nowych odznak żydowskich i nie stawiano przeszkód ich stosunkom handlowym z chrześcijanami".

W owym czasie w Czechach wystąpili pobożni chrześcijanie przeciwko apostazji papieskiej. Przywódca ruchu reformacyjnego, Jan Huss został zamordowany przez kler na soborze w Konstancji (1415 r.). Pozostali jego zwolennicy podzielili się na dwa nurty: umiarkowany (kalistyni) i radykalny (taboryci). W Czechach nastąpiła powszechna sekularyzacja majątków kościelnych, a księży katolickich wydalono z kraju. Husyci byli przyjaźni względem Żydów.

Kościół Rzymsko-Katolicki oskarżył Żydów o potajemne dostarczanie husytom pieniędzy i broni. To oskarżenie wywołało okrutne prześladowania Żydów w niemieckich miastach w Bawarii.

W 1420 r. w Polsce, synod kaliski ustanowił obowiązek płacenia przez Żydów proboszczom należności, do jakich byliby zobowiązani parafianie mieszkający na zajmowanym przez nich terenie.
    W XV wieku zaistniało w Polsce zjawisko rugowania Żydów z roli. Doszło do tego pod wpływem silnych nacisków kościoła rzymsko-katolickiego. W tym miejscu warto zaznaczyć, że w Rzeczypospolitej szlacheckiej prawo posiadania ziemi przysługiwało jedynie stanowi szlacheckiemu.

W 1420 r. w Austrii oskarżono Żydów o skrytobójstwo chrześcijańskich dzieci (trzech chłopców utonęło po załamaniu się lodu w Wiedniu) i znieważenie hostii (domniemana kradzież hostii w Enns). Austriacki arcyksiążę Albrecht nakazał aresztować wszystkich austriackich Żydów i wtrącić ich do więzienia. Wszystkie żydowskie majątki w Austrii zostały skonfiskowane. W więzieniach zmuszano Żydów do chrztu, a dzieci siłą odebrano i umieszczono na wychowanie w klasztorach. Opornych Żydów (210 osób) spalono żywcem na stosie w 1421 r. w Wiedniu.
    Dodatkowo arcyksiążę Albrecht wydał rozkaz, aby w przyszłości żaden Żyd nie mieszkał w Austrii.
    Nowonawróceni austriaccy Żydzi wyemigrowali do Czech, gdzie husyci gwarantowali im wolność, do Polski lub do Włoch. Powracali tam do judaizmu. W 1421 r. do Polski napłynęli Żydzi wygnani z Austrii.

W 1420 r. wyruszyła wyprawa krzyżowa przeciwko Husytom. Bez litości mordowano każdego złapanego Żyda nad Renem, w Turyngii i Bawarii. Wojsko cesarskie groziło, że wracając ze zwycięskiej wyprawy zetrze wszystkich Żydów z oblicza ziemi. Jednakże Husyci odnieśli zwycięstwo. W następnych latach zorganizowano pięć wypraw krzyżowych przeciwko Husytom.

W 1420 r. wygnano Żydów z Lyonu we Francji, włączając w to Żydów którzy przybyli tam 20 lat wcześniej po wygnaniu z Paryża. We Francji Żydzi mogli jeszcze mieszkać w Prowansji (około 1,5 tys. Żydów).

W 1422 r. papież Marcin V wydał bullę, w której pouczał chrześcijan, że religia chrześcijańska pochodzi od Żydów i że ci są niezbędni dla potwiedzenia prawdziwości chrześcijaństwa. Papież zakazał Dominikanom podburzania przeciwko Żydom. Jednak chrześcijanie zignorowali bullę papieską.

W 1424 r. niemieccy mieszczanie wygnali Żydów z Kolonii. Wygnańcy osiedli w Deutz.

W 1427 r. papież Marcin V nakazał włoskiej flocie dopomagać Żydom w podróże do Ziemi Obiecanej.

W 1430 r. niemieccy mieszczanie wygnali Żydów z Ravensburga, Ueberlingen i Lindau.

W 1432 r. pełnoletni król Kastylii, don Juan przejął pełnię władzy w Królestwie Kastylii (Hiszpania). Dla podźwignięcia finansów państwa postanowił skorzystać z usług Żydów, z tego powodu formalnie uchylił upokarzające prawo antyżydowskie. Wielkim rabinem Kastylii został Abraham Benveniste.
    W 1432 r. kastylijski król Juan zaakceptował opracowany przez rabinów królewski statut, będący obowiązującym prawem dla Żydów w Kastylii. Wskrzeszono żydowski system szkół i uczelni talmudycznych. Gminy ponownie mogły wybierać sędziów i rabinów. W okresie od XV do XVIII wieku szczególnie dobrze rozwijał się judaizm w Hiszpanii. Gdy ludziom było ciężko, trzeba było ich pocieszać i zachęcać do dalszego życia, do trwania w wierze i dobrych obyczajach. Trzeba było im wykazać, że wszystkie te klęski były przepowiedziane w Piśmie Świętym, i że Bóg zapowiedział również nadejście ratunku i odrodzenia narodowego, a ostatecznie wiecznej szczęśliwości. Tak głosząc, kaznodzieje całkowicie opierali się na tekstach biblijnych i talmudycznych komentarzach. Wybitnie rozwinęła się wówczas umiejętność kaznodziejstwa wśród Żydów.
    W owym czasie Izaak Natan Ben-Kalonymos opracował konkordancję biblijną (1432-1445), w której pogrupował wszystkie wyrazy biblijne w porządku alfabetycznym.
    Józef Ibn-Szem-Tob (1400-1460) ogłosił obszerne dzieła przeciwko wysiłkom chrześcijaństwa zmierzającym do zniszczenia judaizmu. Gruntownej krytyce poddał dogmaty kościoła chrześcijańskiego.
    Józef Albo (1380-1444) stworzył swój własny system religijno-filozoficzny, ostatni na ziemi żydowsko-hiszpańskiej. Jego dzieło filozoficzne "Nauki zasadnicze" (hebr. "Ikkarim") było próbą uporządkowania najważniejszych dogmatów judaizmu i ustalenia granicy pomiędzy prawowiernością a herezją. Według niego judaizm jest rozporządzeniem Bożym, które zawiera 613 przepisów religijnych, których przestrzeganie zapewnia zbawienie.

W 1435 r. około 200 Żydów na Majorce ochrzciło się. Prześladowania Żydów na Majorce ustały w 1782 r.

W latach 1435-1445 obradował sobór powszechny bazylejski. Sobór trwał 18 lat! Niektórzy biskupi przemawiali przez osiem dni stale, spożywając w krótkich przerwach posiłki. Rekordem było 13-dniowe przemówienie. Sobór bazylejski podjął próbę przeprowadzenia reformy Kościoła Rzymsko-Katolickiego, w głowie (papieżu) i członkach, oraz próbował powstrzymać wojnę husycką. Jednakże konsylium soboru nie podołało domowym sprawom Kościoła, więc obróciło swoją uwagę na Żydów. Odnowiono stare ustawy kanoniczne, do których dodano nowe. Zakazano chrześcijanom kontaktować się z Żydami, prowadzić z nimi jakichkolwiek interesów oraz zwracać się o porady do żydowskich medyków. Żydów wykluczono z wszelkich urzędów i godności, zmuszono do noszenia do specjalnego odrębnego odzienia i zamieszkania w wydzielonych żydowskich dzielnicach. Zamknięto Żydom dostęp do stopni akademickich i zmuszono do wprowadzenia w szkołach obowiązkowych wykładów nawracających na chrześcijaństwo.
    Uchwały soboru bazylejskiego spotęgowały nienawiść do Żydów, która wciąż wzrastała, aby pod koniec XV wieku dojść do szczytu.

W 1438 r. w muzułmańskim Fezie podczas rozruchów zamknięto Żydów w wydzielonej dzielnicy. Był to pierwszy krok w kierunku ich izolacji w obrębie dzielnic żydowskich (mellah), które z czasem stały się normalnym elementem marokańskich miast.

W latach 1438-1439 w Niemczech panował cesarz Albrecht II Habsburg. Był on zawziętym wrogiem Żydów.
    W 1439 r. wypędzono Żydów z niemieckiego miasta Augsburg. Kamieni z cmentarza żydowskiego użyto do naprawy murów miejskich.

W latach 1440-1493 w Niemczech panował cesarz Fryderyk III Habsburg.
    Zdumiewającym faktem jest, że studia talmudyczne rozwijały się wśród prześladowań w Niemczech. Rozkwitały uczelnie talmudyczne w Erfurcie, Norymberdze, Regensburgu i Pradze.Subtelna metoda tosafistów w połączeniu z gruntownością szkół w Ramer, Sens i Paryżu odżyła na nowo w Niemczech. Właściwy Niemcom duch gruntownej erudycji i dociekania przeszedł na niemieckich Żydów. Znakomici niemieccy rabini uchodzili za miarodajne powagi. Jakub Weil (1375-1455) i Izrael Isserlein (1400-1460) odważnie występowali w obronie wolności gmin przeciwko pewnym zakusom zmierzającym do narzucenia gminom władzy duchowej, na wzór dostojników kościelnych.

W 1447 r. polski król Kazimierz IV Jagiellończyk (1446-1492) ogłosił statut nadający wspaniałe przywileje Żydom w Polsce. Zniósł on przepisy kanoniczne zalecane przez papieży. Żydów nie wolno było pozywać przed trybunały duchownych. Wojewodzi mieli bronić Żydów przed napaściami kleru i motłochu. Żadnego Żyda nie wolno było oskarżać o używanie krwi chrześcijańskiej do wyrobu macy na święto Paschy, "gdyż Żydzi niewinni są takiej zbrodni, która sprzeciwia się ich religii". Żydzi otrzymali własne sądownictwo.
    W owym czasie, nigdzie w chrześcijańskiej Europie nie posiadali Żydzi tak korzystnych przywilejów.

W latach 1447-1455 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Mikołaj V. Nakazał on zniszczyć przywileje włoskich Żydów. Papieska bulla wprowadziła we Włoszech to samo prawo antyżydowskie, które obowiązywało już w Kastylii.

W 1449 r. doszło w Toledo (Hiszpania) do buntu przeciwko wysokim podatkom. Po stłumieniu buntu (zabito 22 marranów), władza królewska wydała ustawę o "czystości krwi" ("limpieza de sangre"), na mocy której nikt kto miał żydowskie pochodzenie, nie mógł piastować urzędów publicznych. Uznano, że nawróceni na chrześcijaństwo Żydzi są nadal skażeni judaizmem i w żadnej mierze nie wolno im ufać. Równocześnie pojawiły się głosy wzywające do ustanowienia w Hiszpanii Inkwizycji, która ostatecznie rozstrzygnęłaby, czy należy uznać ich za chrześcijan, czy nadal za Żydów.

W latach 1450-1479 w Królestwie Aragonii (Hiszpania) panował król don Juan II. Był on ubogim władcą i dlatego nie chciał się narażać żydowskim finansistom. Jako miłośnik astrologii spędzał dużo czasu z żydowskimi astrologami, w tym z Abrahamem Bibago. Jego medykiem był don Abiatar Ibn-Crescas ha-Kohen, który zdjął mu kataraktę z obu oczu.

W 1450 r. Jan Gutenberg wynalazł druk. Istota jego wynalazku polegała na wprowadzeniu ruchomych, odlewanych w metalu czcionek, które zestawiane w kolumny, służyły do odbijania za pomocą prasy dowolnej ilości kartek.

W 1450 r. książę bawarski Ludwik Bogaty kazał uwięzić wszystkich Żydów w Bawarii i skonfiskować cały ich majątek. Dłużnikom chrześcijańskim polecono, aby swym wierzycielom żydowskim zwrócili tylko kapitał i potrącili z niego zapłacone wcześniej procenty. Dodatkowo Żydzi musieli zapłacić okup za życie w wysokości 30.000 guldenów. Następnie wszystkich Żydów wypędzono z Bawarii.
    W 1450 r. Żydzi z niemieckiego miasta Regensburg musieli zapłacić wysoką kontrybucję i wielu z nich zmuszono do przyjęcia chrztu.

W 1451 r. na polecenie papieża Mikołaja V (1447-1455) w Salamance (Hiszpania) powstał trybunał inkwizycyjny zajmujący się podejrzanymi o sprzyjanie judaizmowi marranów (nawróconych Żydów). Trybunał miał prawo konfiskaty mienia podejrzanych i oddawania na karę śmierci władzy świeckiej. Trybunał tworzyli dominikańscy prodesorowie z uniwersytetu w Salamance.

W 1451 r. papieski legat na Niemcy, na prowincjonalnym synodzie w Bambergu podkreślił konieczność ścisłego przestrzegania ustawy kanonicznej o piętnie żydowskim, które dla mężczyzn powinno mieć kształt czerwonego krążka noszonego na piersi, a dla kobiet niebieski pasek noszony na nakryciu głowy.

W 1453 r. król Polski Kazimierz Jagiellończyk (panował w latach 1447-1492) potwierdził przywileje generalne dla Żydów przyznane w 1334 r. Przez cały czas chronił on Żydów przed napaściami ze strony motłochu.

W 1453 r. do Polski przybył wyposażony w pełnomocnictwa Inkwizycji biskup (franciszkanin) Jan Kapistran (w 1690 r. kanonizowany). Był on powszechnie znany jako "bicz na Hebrajczyków". Jego nauczanie i podburzanie wywołało już wcześniej pogromy we Włoszech, Austrii, Bawarii, Czechach i na Morawach. W Polsce szybko zyskał on poparcie kardynała Zbigniewa Oleśnickiego i wywierał silny nacisk na króla Kazimierza IV Jagiellończyka (1427-1492).
    W 1453 r. biskup Kapistran podburzył mieszczan Wrocławia do nienawiści dla Żydów. Uwięziono wszystkich Żydów i skonfiskowano wierzycielom rewersy na wartość 25.000 złotych guldenów węgierskich. Podczas tortur kilku Żydów przyznało się do znieważenia hostii. Na Rynku Solnym spalono 40 Żydów. Pozostałych Żydów wypędzono z Wrocławia, odebrawszy im dzieci do 7 lat, które ochrzczono i dano na wychowanie do klasztoru. Żydowskie majątki skonfiskowano. Podobne prześladowania objęły miasta całego Śląska.

W 1453 r. niemieckie miasto Wurzburg wygnało wszystkich Żydów. Tamtejszy biskup Gottfierd oświadczył, że "nie chce nadal znosić żadnego Żyda w swej diecezji".

W 1453 r. Turcy zdobyli Konstantynopol. Upadło Cesarstwo Bizancjum.
    Sułtan Muhammed II zezwolił Żydom osiedlić się w Konstantynopolu i innych miastach swego państwa, nadając im place pod budowę domów, synagog i uczelni. Przełożonym wszystkich gmin tureckich został nadrabin Mojżesz Kapsali (1420-1495). Tureccy Żydzi cieszyli się zupełną wolnością handlu. Mogli dowolnie rozporządzać swoim mieniem i ubierać według własnego upodobania.

Turecki pasza pozwolił Żydom żyjącym w Jerozolimie na wybudowanie synagogi na górze Syjon.

W 1454 r. polski król Kazimierz Jagiellończyk w wydanych statutach nieszawskich, ograniczających uprawnienia mieszczaństwa, cofnął niektóre przywileje Żydów. Uczynił to pod znacznym wpływem kampanii Zbigniewa Oleśnickiego, wpływowego przedstawiciela duchowieństwa. Kazimierz Jagiellończyk równocześnie korzystał z usług Żydów i zaciągnął olbrzymie długi u bogatych litewskich dzierżawców dochodów publicznych (cła, mennice, saliny).

W latach 1457-1474 w Królestwie Kastylii (Hiszpania) panował król don Henryk IV. Finanse złożył w ręce Żyda Juana de Pacheco, który współdziałał z bogatymi żydowskimi rodzinami, don Józefem Benveniste, don Vidalem i don Abrahamem. Ministrem dworu królewskiego był Żyd Diego Arias Davila, który mianował Żydów poddzierżawcami podatków. Przybocznym medykiem króla był Jakub Ibn-Nunes.

W 1459 r. hiszpański mnich franciszkański Alfons de Spina napisał i wydał w języku łacińskim dzieło "Twierdza wiary" (łac. "Fortalitium Fidei"), w którym zebrał wszystkie oskarżenia przeciwko Żydom. Zalecał odebrać Żydom dzieci i wychować je w wierze chrześcijańskiej. Ostro krytykował hiszpańskich królów, magnatów i duchowieństwo za okazywaną Żydom życzliwość. Szroko opisywał zarzuty skrytobójstwa chrześcijańskich dzieci i kradzieży hostii.
    Podobną książkę napisał hiszpański neofita Pedro de Caballeria, "Gromy Chrystusa na Żydów".

W 1461 r. pewien hiszpański mnich podburzył mieszkańców Medina del Campo do nienawiści dla Żydów. Podczas pogromu spalono żywcem wielu Żydów, a ich mienie rozgrabiono.
    W Toledo podczas rozruchów zamordowano 130 marranów, a 600 domów marrańskich spalono.

W 1463 r. Polacy splądrowali żydowską dzielnicę w Krakowie, a w 1469 r. została ona przeniesiona na inne miejsce. Na jej miejscu utworzono uniwersytet. W 1468 r. doszło do podobnych rozruchów w Poznaniu. Odpowiedzialność za antyżydowskie rozruchy spada na biskupa Jana Kapistrana, który podburzał ludność polską przeciwko Żydom.

W 1469 r. w Hiszpanii doszło do ślubu Izabeli Kastylskiej (infantka tronu Kastylii) i Ferdynanda Arragońskiego (infanta tronu Aragonii). Doszło do brzemiennej w skutkach unii personalnej.

Zamiłowanie do Talmudu przeszczepiło do Polski dwóch rabinów wywodzących się z niemieckiej szkoły talmudycznej. W 1469 r. z Moguncji (Niemcy) wyemigrował do Poznania (w Polsce) rabin Mojżesz Menz. Drugim był rabin Józef Polak, który wyemigrował z Pragi (Czechy) do Krakowa (w Polsce).

W 1471 r. oskarżono Żydów z hiszpańskiego miasta Sepulveda o skrytobójstwo dziecka chrześcijańskiego. Podczas pogromu zamordowano wielu Żydów i rozgrabiono ich mienie.

W 1473 r. w hiszpańskim mieście Kordowa oskarżono marranów (nawróconych Żydów) o obrazę obrazu Matki Boskiej. Domy marranów spalono, a wielu z nich zamordowano. Podobne rzezie wybuchły w innych miastach hiszpańskich.

We Włoszech najwięcej ceniono w ludziach inteligencję i pieniądze, dlatego ustawy prawa kanonicznego szybko odsunięto na bok, aby prowadzić wspólne interesy z żydowskimi kupcami, doradcami i posiadaczami kapitałów. W Rawenie powstał żydowski bank pożyczkowy dla zaradzenia ubóstwu ludności. Żydzi uzyskiwali liczne przywileje od włoskich książąt i zakładali instytucje bankowe i prowadzili rozległe interesy finansowe. Nadwornymi medykami byli wybitni Żydzi.
    Wykształceni Żydzi włoscy włączyli się aktywnie w rozwój kultury. Powstały drukarnie w Reggio, Mantui, Ferrarze, Pieva di Saccio, Bolonii, Soncino, Iscion i Neapolu.
    Jehuda Ben-Jechiel, znany jako Messer Leon (1450-1490) napisał gramatykę i logikę języka hebrajskiego. W dziele "Nofet Zufim" zbadał omówił krasomóstwo i prawa językowe Pisma Świętego.
    Eliasz del Medigo, znany jako Elias Cretensis (1463-1498) był pierwszą wielkością, jaką wydało środowisko włoskich Żydów. Zaznajomił chrześcijan z systemami filozofów greckich, żydowskich i arabskich. Zajmował katedrę profesora publicznego filozofii na uniwersytecie w Padwie. W dziele "Egzamin religii" (hebr. "Bechinat ha-Dat") przedstawił swoje zrozumienie judaizmu i przeciwstawił się dodatkom Kabały.

W latach 1474-1504 w Królestwie Kastylii (Hiszpania) panowała królowa Izabella.

W 1475 r. w pobliżu włoskiego miasta Trydent utonęło chrześcijańskie dziecko. Nieprzychylni Żydom biskupi oskarżyli ich o skrytobójstwo chrześcijańskiego dziecka. Uwięziono i osądzono wszystkich Żydów z Trydentu. Podczas tortur (16 osób męczonych było przez dwa tygodnie) Żydzi potwierdzili liczne oszczerstwa rzucone przeciwko nim. Wszystkich Żydów z Trydentu spalono.
    Duchowieństwo katolickie nakazało czcić zabalsamowane zwłoki chrześcijańskiego dziecka (Szymona) jako świętą relikwię, aby wykorzystać tą sytuację na zgubę wszystkich Żydów. Ta kłamliwa historia rozeszła się błyskawicznie po chrześcijańskiej Europie.
    We Frankfurcie nad Menem (Niemcy) wzniesiono na moście statuę, wyobrażającą męczone dziecko i Żydów w sojuszu z diabłem z podpisem: "Dopóki nie zaginie pamięć Trydentu i dziecka, nie zapomieć ludziom o szelmostwie żydowskim". W Regensburgu uwięziono całą gminę żydowską i po torturach zamordowano kilku Żydów. W Passau oskarżono Żydów, że znieważyli kupioną hostię. Wielu tamtejszych Żydów zamordowano. Wyrzucono Żydów ze Szwabii.

W 1475 r. Abraham ben Garton napisał hebrajską książkę "Arbah Turim" w Padua we Włoszech.

W 1478 r. hiszpańska królowa Izabella Kastylska została przekonana przez dominikan, że Bóg wywyższył ją jedynie w tym celu, aby oczyściła chrześcijaństwo hiszpańskie z plamy żydostwa. Jej spowiednikiem był Tomasz de Torquemada.
    W 1478 r. papież Sykstus IV (1471-1484) na prośbę hiszpańskiej pary królewskiej ogłosił bullę ustanawiającą w Hiszpanii trybunały inkwizycyjne. Hiszpański król i królowa mieli prawo mianowania inkwizytorów spośród Dominikanów. Trybunały inkwizycyjne sądziły i skazywały odstępców od wiary chrześcijańskiej, oraz konfiskowały ich mienie.
    Hiszpania stała się przodującym państwem katolickim w Europie. (Inkwizycję zniesiono w Europie dopiero w 1834 r.).

W latach 1479-1516 w Królestwie Aragonii (Hiszpania) panował król Ferdynand.
    W 1479 r. zawarto unię personalną pomiędzy hiszpańskimi królestwami Kastylią i Aragonią. Była to początkowo unia personalna, przy zachowaniu pełnej odrębności obu krajów, jednak stałe umacnianie władzy królewskiej przyspieszyło proces jednoczenia Hiszpanii. Silną władzę królewską popierał Kościół Rzymsko-Katolicki, który widział w niej gwarancję swoich przywilejów.

W 1480 r. powstała pierwsza hebrajska drukarnia w Soncino, we Włoszech. Pierwszą wydrukowaną księgą był Talmud (Tractate Brachot). W ciągu 70-lat wydano 130 hebrajskich książek.

W 1480 r. zatwierdzono w Hiszpanii pierwszy trybunał inkwizycyjny, w Sewilli. Sędziami wiary i kacerzy zostali Dominikanie Miguel Morillo oraz Juan de San Martin i asesor świecki. Okoliczne więzienia szybko zapełniły się marranami. Tym, którzy ukrywali marranów groziła ekskomunika i kary czekające heretyków.
    Między 1481 a 1488 rokiem, trybunały inkwizycyjne w Hiszpanii, przekazały w ręce władzy świeckiej 700 chrześcijan pochodzenia żydowskiego, których oskarżono o sprzyjanie judaizmowi. Około 5 tys. zostało uznanych za pełnoprawnych członków kościoła katolickiego pod warunkiem odbycia różnego rodzaju praktyk pokutnych. Natomiast zatwardziali heretycy przechodzili przez miasto w poniżającej publicznej procesji, a następnie byli paleni na stosie.

Pod koniec XV wieku skarbnikiem króla Portugalii Alfonsa V, był rabin Jicchak Abarbanel (1437-1508). Był on ostatnim z długiego szeregu żydowskich mężów stanu w Hiszpanii. W owym czasie w Portugalii wciąż większość podatków dzierżawili żydowscy poborcy.
    W latach 1481-1495 w Portugalii panował król Joao II.

W 1481 r. włoski podróżnik Joseph di Montagna opisał żydowską społeczność w Safedzie liczącą 300 rodzin.

W 1482 r. ukazał się drukiem Pięcioksiąg Mojżeszowy (Torah) w Bolonii we Włoszech. W 1485 r. ukazała się część Proroków (Nebiim) w Soncino we Włoszech. Pisma (Kethubim) wydano w 1486 r. w Neapolu we Włoszech. Pierwsze wydanie całego Starego Testamentu ukazało się w 1488 r. w Soncino, i było zredagowane przez Abrahama Bena Chaima de Trutore.

W 1483 r. korzystając z przywileju "de non tolerandis Judeis", z Warszawy i Mazowsza (w Polsce) usunięto wszystkich Żydów.

W 1483 r. fałszywie oskarżony rabin Jicchak Abarbanel musiał uciec z Portugalii do Hiszpanii. Wokół niego skupiło się grono wybitnych uczonych i uczniów. Abarbanel pisał komentarze i objaśnienia historyczne, każdą księgę Pisma Świętego poprzedził przejrzystym wstępem i streszczeniem, co później zaczęli naśladować chrześcijanie. W latach 1484-1492 był ministrem na dworze królów Hiszpanii Ferdynanda i Izabeli. Powierzono mu finanse państwa.

W latach 1483-1498 w Hiszpanii inkwizycyjną władzę sprawował Torquemada, który zasłynął w historii ze swoich barbarzyńskich metod i okrucieństwa. Aby wydobyć od podejrzanych o pozostawanie przy judaizmie przyznanie do winy i zmusić ich do wskazania współwinnych stosowano tortury. Tych, którzy nie odstąpili od swej wiary, palono żywcem; pozostałych przed spaleniem duszono lub skazywano na dożywotnie więzienie bądź galery. Z inicjatywy Torquemady, w latach 1485-1498 spalono 2 tys. osób, a do publicznej pokuty zmuszono około 17 tys.

W 1483 r. wysiedlono przymusowo Żydów w Polsce z Warszawy, a w 1485 r. z Krakowa.
    W owym czasie ludność żydowska w Koronie i na Litwie osiągnęła liczbę 24 tys. osób.

W latach 1490-1530 w Krakowie (w Polsce) wspaniale rozwijał swoją działalność rabin Józef Polak. Wyemigrował on z Pragi (Czechy) i osiedlił się w Krakowie, gdzie założył własną uczelnię talmudyczną. Józef Polak wyśrubował metodę egzegezy Talmudu do zdumiewającego mistrzostwa.
    Sława akademii polsko-talmudycznych rozbrzmiewała wówczas wśród całego żydostwa europejskiego. Dyplom polskich uczelni talmudycznych był najlepszą rekomendacją na rabina we wszystkich gminach europejskich.

W 1492 r. Hiszpanie zdobyli Granadę, kładąc kres ostatniemu państwu muzułmańskiemu na Półwyspie Pierenejskim. Wskutek zwycięstwa wszystkich Hiszpanów ogarnął szał fanatyzmu. Z chrześcijańskiej Hiszpanii usunięto niewiernych muzułmanów, teraz przyszła kolej na Żydów.
    W 1492 r. hiszpańska para królewska Izabella i Ferdynand wydali edykt nakazujący w ciągu czterech miesięcy wszystkim Żydom opuszczenie ziem hiszpańskich (Kastylia, Aragonia, Sycylia i Sardynia). Pozwolono im zabrać dobytek. Ci, którzy pozostali, musieli się przymusowo ochrzcić. Rabin Abarbanel bezskutecznie próbował zapobiec wypędzeniu prawowiernych Żydów, lecz musiał razem z innymi udać się na wygnanie. Około 300 tysięcy Żydów opuściło kraj. Udawali się głównie do Nawarry (12 tys. Żydów), Portugalii (95 tys. Żydów przybyło tu po zapłaceniu okupu za każdą przybywającą osobę), niektórych państewek włoskich, Afryki Północnej, Turcji i Polski.
    Wśród wygnanych Żydów hiszpańskich znajdowali się finansiści, kupcy, rolnicy, medycy, uczeni, rzemieślnicy i różnego rodzaju robotnicy. Hiszpania po ich wyjściu podupadła i zatrzymała się w rozwoju.

Po wypędzeniu z Hiszpanii, wśród Żydów niezwykle popularna stała się Kabała. Oczekiwano wówczas końca świata i zbawienia, a ówczesne obliczenia kabalistów wskazywały na datę 1492 r. W łączności z Kabałą, rozwijały się ruchy mesjanistyczne i apokaliptyczne.
    Wygnańcem z Hiszpanii był również Mojżesz Almosnino, który był popularnym nauczycielem w Salonikach w XVI wieku. We Włoszech znany był w XVI wieku kaznodzieja Jehuda Muscato, a w Wenecji kaznodzieja Samuel Jehuda Katzenellenbogen. W XVII wieku w Wenecji działał Azaryjasz Figo, przywódca gminy Żydów hiszpańskich i portugalskich.

W 1492 r. do Polski napłynęli Żydzi wygnani z Hiszpanii.

W latach 1492-1519 w Niemczech panował cesarz Maksymilian I. Jego postępowanie z Żydami było bardzo zmienne, to udzielał im opieki, to zezwalał na krwawe prześladowania i wypędzenia.

W latach 1492-1493 Krzysztof Kolumb odbył swoją wyprawę, podczas której dotarł do Ameryki. W następnych podróżach (druga w 1493-1496, trzecia w 1498-1500, czwarta w 1502-1504) dotarł do brzegów Ameryki Południowej. Hiszpanie natychmiast rozpoczęli kolonizację Ameryki Południowej.

W 1493 r. Sycylia wypędziła Żydów. 37 tys. Żydów opuściło wyspę.

W 1494 r. Hiszpania i Portugalia zawarły umowę w Tordesillas, dzieląc pomiędzy siebie przyszłe kolonie w nowo odkrywanych ziemiach. Zgodnie z tą umową na mapie świata przeprowadzono granicę od bieguna północnego w odległości 2053 km. na zachód od wysp Zielonego Przylądka. Ziemie na zachód od tej linii były własnością Hiszpanii, na wschód własnością Portugalii.

W 1494 r. korzystając z przywileju "de non tolerandis Judeis", usunięto Żydów z Krakowa w Polsce. Żydzi przenieśli się na przedmiejski Kazimierz.

W latach 1495-1503 Litwa wypędziła Żydów. Przyczyną wygnania była niemożność oddania długów zaciągniętych u Żydów przez Wielkiego Księcia Litewskiego Aleksandra, syna króla Polski Kazimierza Jagiellończyka. Jednak po uiszczeniu wysokich opłat, Żydzi mogli w 1503 r. ponownie wrócić na Litwę.

W 1496 r. portugalski król don Manoel zawarł małżeństwo z infantką hiszpańską Izabellą II. W miesiąc później król ogłosił edykt, rugujący wszystkich Żydów w Portugalii, pod karą śmierci w określonym terminie (1497 r.), o ile nie przyjmą chrześcijaństwa.
    W 1497 r. portugalski król don Manoel polecił zamknąć wszystkie synagogi i żydowskie szkoły w Portugalii, oraz zakazał Żydom zbierać się w sobotę na wspólne nabożeństwo. Następnie ogłosił edykt nakazujący odebrać rodzicom wszystkie dzieci żydowskie do 14 lat i ochrzcić. Ochrzczone dzieci miały być następnie oddane do klasztorów na chrześcijańskie wychowanie. W licznych portugalskich miastach doszło do tragicznych scen, gdy rodzice wybierali śmierć swoją i dzieci, niż wieczne rozstanie. Tragedię portugalskich Żydów dopełniło przymusowe wygnanie i straszliwe prześladowanie podczas podróży do innych krajów.

W latach 1496-1497 do Polski napłynęli Żydzi wygnani z Portugalii.

Kolejne wypędzenia Żydów z Hiszpanii i Portugalii spowodowały, że żydowscy uchodźcy wypełnili miasta Afryki Północnej i wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Na kilka lat znaleźli oni również schronienie w Królestwie Neapolu. Większość jednak znalazła się w obrębie świata Islamu, który obejmował coraz większe tereny.
    Wielu Żydów sefardyjskich osiedliła się na wybrzeżach północnej Afryki. Musieli często nosić haniebną odzież, jednak znaleźli dogodne warunki dla własnego rozwoju. Wybitne jednostki mogły rozwinąć swoją działalność na zaszczytnych stanowiskach i w ten sposób wpierać swoich współrodaków. W Fezie istniała gmina licząca 5 tys. rodzin żydowskich, dzierżących w swoich rękach prawie cały lokalny przemysł. Mieszkający tam Samuel Alvalensi zyskał sobie przychylność króla, który wybrał go na wodza. W stołecznym mieście Tremcen znajdowała się liczna gmina, w której żył hiszpański rabin Jakub Berab (1474-1541). W Algierze mieszkali potomkowie rabina Salomona Durana. W Tunisie schronienie znalazł wybitny historyk i astronom Abraham Zacuto. Dokończył tutaj spisywanie swoich słynnych roczników "Jochasin" (1504 r.), którymi obudził wśród Żydów zamiłowanie do dziejopisarstwa. W Tunisie mieszkał także rabin Mojżesz Ben Izaak Alaszkar, bystry talmudysta, zwolennik Kabały i zarazem obrońca nauk Majmonidesa. Wielu hiszpańskich Żydów schroniło się w Egipcie, a zwłaszcza w jego stolicy w Kairze.

W okresie od 1495 do 1521 r. liczba Żydów w Jerozolimie wzrosła z 70 rodzin do 500. Nowi przybysze z Hiszpanii podnosili dobrobyt tutejszej gminy. Odbudową moralną zajął się kaznodzieja Obadja da Bertinoro, pochodzący z Włoch. W Jerozolimie osiedlił się także ostatni egipski nadrabin Izaak Szalal, który swoim bogactwem, doświadczeniem i powagą bardzo wzmocnił gminę. Drugą najważniejszą gminą był Safed w Galilei. Mieszkało tam 300 rodzin żydowskich. W Safedzie osiedlił się hiszpański kaznodzieja Józef Saragossi, który przeszczepił do Palestyny studia talmudyczne, ale i Kabałę. Saragossi był mistykiem ultraortodoksyjnym. Dzięki niemu Safed w Galilei stał się siedzibą kabalistów.

Społeczność żydowska w Syrii koncentrowała się głównie w Damaszku, gdzie żyło 500 rodzin. Wkrótce po swoim przybyciu, Żydzi sefardyjscy wybudowali w Damaszku wspaniałą synagogę, zwaną Khathaib.
    Jednak największa część wygnańców z Hiszpanii i Portugalii przybyła do Turcji, zwłaszcza do jej części europejskiej. Cieszyli się tam dużymi swobodami i bardzo szybko przejęli w swoje ręce większość handlu i utworzyli w Turcji stan miejski. Kontrolowali handel morski i lądowy, a także rzemiosło i sztukę. Cenieni byli przez Turków za umiejętność wyrobu hiszpańskich szpad, broni palnej oraz armat. Produkowali proch i uczyli Turków obchodzenia się z nim. Jednakże najpopularniejszymi w Turcji stali się żydowscy medycy. Gmina w Konstantynopolu rozrosła się do wielkości 30 tys. Żydów. Miała ona 44 synagogi. Na czele Żydów tureckich stanął nadrabin Eliasz Misrachi (1455-1525), głęboki znawca Talmudu. Żydzi w Turcji posiadali również swojego przedstawiciela politycznego, podkomorzego (kahija), który miał wstęp na dwór sułtana. Drugą pod względem wielkości gminą w Turcji były Saloniki, które stały się miastem żydowskim. Poeta żydowski Samuel Usque nazywa to miasto: "macierzą judaizmu... Zebrała się w niem większość synów, prześladowanych i wygnanych z Europy i innych części świata, a ono przygarnia ich miłosiernie i serdecznie, jak nasza najczcigodniejsza matka Jerozolima". W Salonikach osiadł Jehuda Benveniste, który ocalił wspaniały księgozbiór swojego ojca zacnego Abrahama Benveniste. Stał się on sztandarem, wokół którego zgromadzili się rozproszeni wygnańcy. Jakub Ibn-Chabib zajął się studiami talmudycznymi. Jednakże najgorliwiej oddawano się studiom Kabały, którym przewodzili Józef Taytasak i Samuel Franco. Z czasem Saloniki stały się europejską siedzibą kabalistów.
    Liczni Żydzi osiedli w miastach Azji Mniejszej: Amazji, Brussie, Tri i Tokocie. W Grecji powstały gminy żydowskie w Patras, Negroponte i Tebach. Duża gmina istniała na wyspie Kreta. Mieszkał tam znawca historii Eliasz Kapsali (1490-1555).

W krajach południowej Europy warunki życia Żydów były względnie dobre. Mieli oni liczne kontakty z ludnością miejscową i licznie czerpali z wzorów arabskich, hiszpańskich oraz włoskich. Byli oni również mniej żarliwi i pobożni, bardziej skłonni do zachwytu światem doczesnym, wrażliwi na piękno życia. Charakteryzowała ich piękna mowa i poezja śliczna w swojej formie. W bogato zdobionych synagogach przemawiali kaznodzieje. Posługiwali się oni kunsztownie zbudowanymi mowami.
    Większość Żydów hiszpańskich i portugalskich osiadła we Włoszech, bądź odwiedziła w swej podróży ten kraj. Dziwną rzeczą było, że ówcześni papieże okazywali Żydom większą przychylność niż inni włoscy książęta. Papieże i kardynałowie wyszukiwali najlepszych żydowskich medyków. Niektórzy z medyków zajmowali się również studiami filozoficznymi i przekładami dzieł na języki łaciński, włoski, arabski i hiszpański. Pierwszym pisarzem żydowskim, który zajął się geografią, był Abraham Farissol (1451-1525), piszący w Ferrarze. Największe gminy żydowskie ukształtowały się na północy Włoch, w państwie kościelnym i Wenecji, oraz w Padwie i Ankonie.

Rabin Józef Karo (1488-1575) po wygnaniu z Portugalii osiedlił się w Turcji. Był on rabinem w Adrianopolu i Nikopolu, a następnie osiedlił się w Górnej Galilei. Józef Karo był jednym z najwybitniejszych w dziejach judaizmu autorytetów halachy, a zarazem autorem traktatów kabalistycznych. I właśnie z kabalistyki wynikły nowe religijne nurty w judaizmie.

W 1496 r. niemiecki cesarz Maksymilian (1493-1519) wypędził Żydów ze swych dziedzicznych krajów.

W 1497 r. portugalski król Manoel ogłosił dekret, którym udzielił amnestii wszystkim ochrzczonym Żydom i wyznaczył im termin 20-lat aby ostatecznie zerwali ze starą religią i przyswoili sobie nowe zasady. Do tego czasu trybunały inkwizycyjne w Portugalii nie pociągały ich do odpowiedzialności. Dekret ten nie obejmował jednak ochrzczonych Żydów pochodzących z innych krajów, między innymi hiszpańskich marronów.

Stosunki chrześcijańsko-żydowskie przed 1500 rokiem (Copyright: Gedeon)

W latach 1497-1498 Vasco da Gamma (Portugalczyk) odbył podróż morską z Europy do Indii. Indie zaczęły wchodzić w europejską sferę interesów gospodarczych i politycznych. Portugalczycy opanowują Ocean Indyjski, Zatokę Perską i Morze Czerwone.
    W latach 1497-1498 Anglik John Cabot dotarł do Labradoru w Ameryce Północnej.

W 1498 r. urząd Wielkiego Inkwizytora w Hiszpanii objął Deza. Za jego rządów Hiszpania była widownią jeszcze większych okrucieństw niż za Torquemady. Tysiące żydowskich męczenników (marranów) powędrowało na stosy. Sprawował funkcje przez 30 lat.

W 1498 r. Królestwo Nawarry (Hiszpania) usunęło Żydów.
    W 1498 r. niemiecki cesarz Maksymilian zezwolił, aby miasto Norymberga wygnała wszystkich Żydów. Wszystkie żydowskie majątki, włączając synagogi i cmentarze przeszły na własność skarbu cesarskiego.
    Równocześnie wypędzono Żydów z niemieckich miast Ulm, Nordlingen, Kolmar i Magdeburg.

W 1499 r. Hiszpan Alonzo de Hojeda odkrył wybrzeże Wenezuelii.

W 1499 r. duchowieństwo niemieckiego miasta Ragensburg zabroniło chrześcijanom dostarczać żywności Żydom. Młynarze nie mogli im sprzedawać mąki, a piekarze chleba. Chrześcijanom "pod surową karą rady" zabroniono kupować żywności dla Żydów.
    W owym czasie w Niemczech istniały tylko trzy duże gminy żydowskie: Ragensburg, Frankfurt nad Menem i Wormacja.

--------------------------------------------------

Materiały opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.

--------------------------------------------------

    CIĄG DALSZY HISTORII: 1500-1759 - Polska schronieniem Żydów