Żydowska literatura obejmuje piśmiennictwo w językach hebrajskim oraz jidysz.

Literatura hebrajska obejmuje piśmiennictwo w języku hebrajskim od II tysiąclecia p.n.e. Oczywiście najważniejszym dziełem starohebrajskiej literatury jest Tanach (Pismo Święte), której kanon (24 księgi) ustalono w szkole założonej przez Jochanana ben Zakkaja w Jawne.
    Na przestrzeni następnych stuleci powstały księgi należące do tak zwanej literatury rabinicznej - midrasze, Miszna i Talmud. Te wspaniałe prace religijne zawierają w sobie całość wiedzy zgromadzonej przez pokolenia uczonych i wykład żydowskiego prawa religijnego (halacha i hagada).
    W średniowieczu tworzyli między innymi Saadia Gaon na Bliskim Wschodzie, Ibn Ezra, J. Halewi, Ibn Gabirol, Majmonides w Hiszpanii. Poeta żyjący we Włoszech na przełomie XIII i XIV wieku, Immanuel da Roma, wprowadził do literatury hebrajskiej sonet i konwencje stylistyczne wczesnego renesansu.
    Wiek XVI przyniósł szerokie upowszechnienie tekstów biblijnych, tłumaczonych na wszystkie języki europejskie. Był to jednakże czas upadku literatury hebrajskiej.

Wraz z rozwojem Haskali (Żydowskiego Oświecenia) nastąpił gwałtowny rozwój literatury nowohebrajskiej. Idee oświecenia propagował miesięcznik "Ha-Measef" (1784-1811), założony w Niemczech przez M. Mendelssohna, przy współpracy S. Cohena, J. Euchela, M. Herza, J. Satanowa. Wokół Mendelssohna skupiło się grono wybitnych żydowskich pisarzy, poetów, biografów i uczonych. Hebrajską poezję nowego okresu zapoczątkował M.Ch. Luzzatto. Autorem pierwszej powieści w języku hebrajskim był A. Mapu.
    Największym bodźcem do rozwoju literatury nowohebrajskiej był ruch Syjonizmu.

------- ------- -------

IZRAEL

Wraz z powstaniem państwa Izrael nastąpiło bardzo wiele zmian w literaturze hebrajskiej. We własnym niezależnym i niepodległym państwie swobodnie tworzyli żydowscy pisarze i poeci. Wielki wpływ wywierał na wszystkich ruch syjonistyczny i potrzeba nieustannej walki narodowowyzwoleńczej. Po okresie trudnych przemian nastąpiła stabilizacja i stopniowy wzrost dobrobytu państwa. Mieszkańcy Izraela mogli coraz więcej uwagi poświęcić kulturze. Obecnie połowa dorosłych mieszkańców Izraela czyta przynajmniej jedną książkę miesięcznie. W Izraelu jest podobno najwięcej na świecie księgarń w stosunku do liczby mieszkańców. Badania przeprowadzone przez UNESCO wykazały, że Izrael znajduje się na drugim miejscu po Islandii pod względem wskaźnika ludzi "regularnie kupujących książki". Regularnie dokonuje się tłumaczeń na język hebrajski większości literatury światowej. Również literatura izraelska jest znana poza granicami tego niewielkiego kraju.

Ziemia Izraela zawsze była inspiracją dla licznych pisarzy i poetów. Rozwijający się naród budował na starożytnym dziedzictwie, pośrodku złożonych zależności socjalnych. Zmiany zachodziły szybko i gwałtownie, będąc świadectwem czasów pionierskich, walk o niepodległość, budowania państwa, wojen i masowej imigracji z wielu części świata. Te nowe wyzwania wywoływały naturalny ludzki niepokój, będący twórczym dla pisarzy. Proza i poezja czerpały motywy, obrazy oraz bogactwo ekspresji z Biblii i innych żydowskich źródeł (Miszna, Talmud, Kabała) oraz tradycji żydowskiego narodu w Diasporze.

Odrodzenie języka hebrajskiego

Hebrajski jest językiem narodu Izraela. Chociaż w rzeczywistości przestano się nim posługiwać około 200 roku p.n.e., to on trwał wśród Żydów jako "tajemny język" w liturgii, filozofii i literaturze. Większość nie-Żydów uważała język hebrajski za martwy. Pod koniec XIX wieku wynurzył się jako środek przekazu nowoczesnej kultury żydowskiej, stając się ożywczym czynnikiem w ruchu narodowego odrodzenia, mającym swoją kulminację w Syjonizmie. Administracja Brytyjskiego Mandatu uznała język hebrajski jako oficjalny, obok angielskiego i arabskiego. Zostało to uznane przez żydowskie instytucje oraz edukację. Wówczas to zakwitła hebrajska literatura z pisarzami nowej generacji. Język hebrajski jest obecnie żywym, pulsującym i bogatym językiem. Z ponad 8.000 słów w czasach biblijnych, język hebrajski rozrósł się do 120.000 słów. Formalnie nadzór nad rozwojem języka hebrajskiego sprawuje Akademia Języka Hebrajskiego (http://hebrew-academy.huji.ac.il/).

Eliezer Ben-Jehuda (1858-1922)
włożył największy wkład w ożywienie języka hebrajskiego

Po imigracji do Ziemi Izraela w 1881 roku, był pionierem zastosowania języka hebrajskiego w domu i szkole. Stworzył tysiące nowych słów, spisując dwa słowniki hebrajskiego. Współtworzył Komitet Języka Hebrajskiego (1890 r.). Spisał kilkanaście tomów 17-tomowego kompletnego Słownika Starożytnego i Nowoczesnego Hebrajskiego, które rozpoczął w 1910 roku, a został ukończony przez jego drugą żonę i syna w 1959 roku. "Szaloną ideę" Ben-Jehudy podchwyciło wielu Żydów. W 1910 roku miały miejsce demonstracje pod hasłem przywrócenia hebrajskiego jako oficjalnego języka Żydów w Palestynie. W 1924 roku otworzono pierwszy uniwersytet hebrajski.

Dzisiaj hebrajski jest powszechnie używanym językiem w Izraelu. Słychać go w radiu i telewizji, wydawane są gazety oraz książki - wszędzie widzi się i słyszy hebrajski. Współczesny hebrajski jest tak zbliżony do biblijnego, że Mojżesz, Dawid i Salomon mogli by swobodnie czytać gazety w Izraelu. Żydzi w swojej ojczyźnie mówią i piszą po hebrajsku.

------- ------- -------

W Polsce, w okresie 20-lecia międzywojennego, odrębnym zjawiskiem artystycznym i kulturowym była literatura polsko-żydowska, tworzona przez Żydów w języku polskim. Wyróżniała się ona spośród polskiej literatury odmienną tematyką żydowską oraz identyfikacją narodową i kulturową autorów. Była ona przeznaczona dla polskojęzycznych czytelników żydowskich. Podstawy instytucjonalne stworzyła dla niej wysokonakładowa polskojęzyczna prasa żydowska. Do najważniejszych pism należały: "Chwila" (1919-30), "Nowy Dziennik" (1918-39), "Nasz Przegląd" (1923-39), "Opinia" (1933-35) i "Nasza Opinia" (1935-39).

W pierwszej połowie lat 30-tych nastąpił najbujniejszy rozwój literatury żydowskiej w Polsce. Zostały wówczas ogłoszone manifesty literackie (R. Brandstaetter, M. Szymel, A. Madler - 1933 r.) i odbyła się szeroka dyskusja nad charakterem twórczości polsko-żydowskiej. Wśród form literackich dominowała liryka (Szymel, Brandstaetter, S. Pomer, A. Eker), znacznie skromniejszy był dorobek prozatorski (J. Appenszlak, B. Zimmermann, Madler), najsłabiej zaś prezentował się dramat. Kres literaturze polsko-żydowskiej w Polsce przyniósł Holocaust.

------- ------- -------

Zawartość bloku pochodzi z wiadomości Encyklopedii PWN oraz ze stron rządowych Izraela.