Tradycje sztuki żydowskiej sięgają starożytności.
W okresie diaspory rozwijała się głównie sztuka religijna,
podporządkowując przepisom religijnym judaizmu każdą
sferę życia i działalności człowieka. W ten sposób judaizm
wpłynął na charakter sztuki żydowskiej, jej kształt artystyczny
i kierunek rozwoju. Ortodoksyjna rabiniczna interpretacja Prawa
Mojżeszowego zakazywała przedstawiania postaci ludzi i zwierząt.
Dlatego elementy zdobnicze w sztuce żydowskiej zostały ograniczone
do ornamentyki roślinnej. Zezwolono jedynie na wyrażenie symbolicznych
treści przedstawieniami niektórych zwierząt (lew, orzeł, jeleń,
lampart), ale zamknięto drogę dla rozwoju rzeźby i malarstwa,
ograniczając sztukę do architektury sakralnej i rzemiosła artystycznego
zaspokajającego potrzeby kultowe synagogi i domu.
Duże znaczenie dla wzbogacenia ornamentyki
przedmiotów kultowych miało złagodzenie interpretacji Tory.
Już w renesansie powszechne stały się dekoracje o tematyce biblijnej
i talmudycznej (np. ofiarowanie Izaaka, historia ucieczki
z niewoli egipskiej, postaci patriarchów i proroków). Pomimo
tego sztuka żydowska nigdy nie sprzeciwiła się wymogom wiary.
Na przestrzeni wieków motywy zdobnicze praktycznie nie zmieniły
się - stosowano np. parę lwów, gwiazdę Dawida, kolumny, menorę.
W XIX wieku Żydzi zaczęli włączać się
w nurt kultury europejskiej. Znaczący wpływ miało tutaj Żydowskie
Oświecenie (Haskala). Sztuka żydowska powoli traciła
swój wyłącznie sakralny charakter. Nastąpił rozwój malarstwa,
szczególnie portretowego i rodzajowego. Głównym tematem były
sceny z życia Żydów (między innymi M.D. Oppenheim, J. Israels,
S.A. Hart). Wybitnych malarzy miała żydowska szkoła impresjonistyczna
(między innymi M. Lieberman, C. Pissarro). W XX wieku wielu
artystów wyszło poza krąg tematyki żydowskiej, wykorzystując
w swojej twórczości pewne elementy i symbolikę żydowskie (między
innymi M. Chagall, A. Modigliani - malarstwo, J. Epstein, J.
Lipchitz - rzeźba).
Od początku XX wieku sztuka w Erec Israel
starała się pokazywać i odzwierciedlać zetknięcie się kultury
Wschodu i Zachodu. Z nowych centrów artystycznych emanowały
nowe trendy stylistyczne mające źródło we własnej Ziemi Żydów.
W malarstwie, rzeźbie, fotografii i innych formach sztuki prezentowano
różnorodność krajobrazu ojczyzny: tarasowe wzgórza i grzbiety
tworzące wyjątkową dynamikę linii i kształtów, podłużne płaskowyże
Negewu z szaro-zieloną roślinnością i jaskrawymi zróżnicowaniami
kolorystycznymi, morze i piasek. W izraelskiej sztuce odbijają
się krajobrazy, ludzie, przedsiębiorstwa oraz politycy, często
krytykowani przez artystów. Te wszystkie cechy sprawiają, że
sztuka Izraela jest unikalna w swoim kolorycie i wymowie.
Pionierem sztuki współczesnego państwa
Izrael był profesor Boris Schatz (1867-1932), który przybył
z Bułgarii i założył w Jerozolimie Bezalel Akademię Sztuki
i Rzemiosła (w 1906 r.). Uczyniono to w zgodzie z planem
zatwierdzonym w 1905 roku na Kongresie Syjonistycznym,
aby zachęcać utalentowanych młodych Żydów do studiowania sztuki
w Ziemi Izraela. W 1910 roku Akademia miała już 32 różnorodne
oddziały, na których studiowało 500 uczniów. Rynkiem zbytu ich
twórczości był cały żydowski świat.
Wraz z innymi artystami pochodzącymi
między innymi z Polski (M.E. Lilien, S. Hirszenberg, L. Gottlieb,
A. Pann) profesor Schatz podjął próbę stworzenia sztuki narodowej
opartej na tradycyjnych tematach żydowskich i motywach lokalnego
pejzażu, a także odrodzenia rzemiosła artystycznego. Rozwijała
się ceramika, obróbka srebra i złotnictwo, tkactwo, kaligrafia,
szklarstwo itp. Wielu z rzemieślników specjalizowało się we
współczesnej interpretacji tradycyjnych przedmiotów sakralnych
judaizmu.
Izraelczycy z entuzjazmem przyjęli tworzoną
sztukę i aktywnie popierali działalność artystyczną. Dzięki
temu mogły powstawać wystawy. Obecnie w Izraelu tworzą zarówno
pojedynczy artyści, jak i obszerne grupy artystów. Ich prace
są wystawiane w muzeach i prywatnych galeriach. W Safedzie i
Jaffie istnieją całe dzielnice zamieszkałe przez artystów. Istnieje
też wioska artystów Ein Hod. Sztuka w Izraelu nieustannie się
rozwija.
------- ------- -------
Zawartość bloku pochodzi z wiadomości Encyklopedii
PWN oraz ze stron rządowych Izraela.
|