Zabór austriacki obejmował: Małopolskę między Pilicą i Bugiem z częścią Podlasia i Mazowsza. Razem 130 tysięcy km2 i 4 miliony 150 tysięcy mieszkańców.

Największa grupa ludności żydowskiej znalazła się w zaborze austriackim, a mianowicie w Galicji. Tak jak i w innych zaborach, także i tutaj Żydzi zostali poddani licznym ograniczeniom. Pewnym zakresem swobód cieszyły się tylko warstwy zamożne. Żydów nie dopuszczano do licznych zawodów (młynarstwa, gorzelnictwa, aptekarstwa, piwowarstwa). W miastach istniały getta, poza którymi nie wolno im było mieszkać. Wiele ulg i przywilejów uzależniano od rezygnacji z tradycyjnego żydowskiego wyglądu i ubioru. Władze oczekiwały od Żydów zrezygnowania ze swojej "odrębności", "poprawienia się" i stanie się "użytecznymi obywatelami". W tym celu przeprowadzono przymusową zmianę nazwisk.
    Tereny zaboru austriackiego były obszarem silnego rozwoju ruchu chasydzkiego. Głównym chasydzkimi ośrodkami były: Bełzie, Czortków, Bobowa, Bojanie, Husiatyń, Sadogóra, Sącz, Dzikowo, Sztutczyno i Sambor. Chasydzi mieli własne chasydzkie bożnice (klausn) oraz modlitewnie (sztibłech). Tworzyli silne i zwarte środowiska, niemal jak rodziny oparte na silnych więzach braterskiej przyjaźni. Na czele stali cadycy z różnych dynastii cadyków. Chasydzi tłumnie pielgrzymowali do dworów swoich cadyków.

Po 1795 roku znacznie wzrósł handel pomiędzy austriacką Galicją a Rosją. Handel ten został w znacznym stopniu zdominowany przez żydowskich kupców. Prawdziwą żydowską stolicą stało się przygraniczne miasteczko Brody, pod Lwowem w Galicji. Przeładowywano tam liczne towary przewożone z monarchii Habsburgów do carskiej Rosji.

Na początku XIX wieku dały się zauważyć na ziemiach polskich znaczne tendencje asymilacyjne wśród części Żydów. W niektórych środowiskach mówiono o zastąpieniu języka jidysz językiem polskim, co stanowiłoby pierwszy krok do ściślejszej integracji Żydów z Polakami. Wielu Żydów oddawało życie w powstaniach polskich, walcząc o sprawę polskiej niepodległości narodowej. Wielu wybitnych przedstawicieli zasymilowanej żydowskiej burżuazji, takich, jak Leopold Kronenberg czy Herman Epstein, podejmowało zjednoczone działania zmierzające do pogodzenia interesów żydowskich i polskich w sprawach dotyczących religii, kultury, czy gospodarki. Te próby zakończyły się jednak fiaskiem i jakby obumarły wraz z upadkiem powstania styczniowego w 1863 roku.
    Równocześnie we wszystkich zaborach rozwijał się przeciwny tym ideom ruch Oświecenia żydowskiego, który dążył do społecznego wyodrębnienia, narodowego odrodzenia oraz zreformowania tradycyjnego żydostwa we wszelkich jego dziedzinach.
    W owym czasie znacznie wzrosła ruchliwość społeczna Żydów, gdyż nie byli już przywiązani do gett, w których mieszkali w miastach. Wielu Żydów z zaboru rosyjskiego przenosiła się do Galicji, gdzie wolno im było kupować ziemię. Ogólna jednak liczba rolników żydowskich na ziemiach całej Polski nie była wówczas zbyt wielka, bowiem nie przekraczała 200 rodzin.

W 1807 roku ziemie polskie zostały zajęte przez wojska francuskie Napoleona Bonaparte. Na mocy pokoju w Tylży, zawartego pomiędzy Francją i Rosją, Napoleon utworzył Księstwo Warszawskie. W jego skład weszły ziemie polskie drugiego i trzeciego zaboru pruskiego. Królem został wybrany Fryderyk August (1750-1827). Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, wzorowaną na konstytucji francuskiej. Konstytucja zapewniała Żydom pełne swobody obywatelskie, jednak przepisy te nie weszły w życie. Żydzi nadal stanowili gorszą klasę społeczeństwa. Ograniczono im dostęp do urzędów publicznych. Wprowadzono ograniczenia swobodnego osiedlania się. Ograniczono działalność gospodarczą Żydów, kształcenia się i wykonywania wielu zawodów. Dodatkowo nałożono na nich specjalne podatki, takie jak: koszerny (opłata od uboju koszernego), ślubny (od odbywającego się ślubu), rekrutowy (opłacany przez wszystkich Żydów w zamian za zwolnienie od służby wojskowej), biletowy (opłata za każdy dzień pobytu w mieście) i wiele innych.

W 1810 roku w monarchii habsburskiej zaczęto wydawać w języku hebrajskim czasopismo zatytułowane "Bikkure ha-Ittim" (do 1831 r.). Z jego redakcją współpracowali przedstawiciele ruchu Haskali z Galicji.

Na początku XIX wieku większość ludności żydowskiej na ziemiach polskich żyło w nędzy, mieszkając i pracując w złych warunkach. Zubożałe żydowskie mieszczaństwo walczyło o nieliczne dostępne dla nich posady. Nadmierna ilość rzemieślników powodowała spadek zamówień i brak pracy. W 1813 roku prawie 61% czynnych zawodowo Żydów na ziemiach polskich, trudniło się produkcją i sprzedażą alkoholu. Tylko nielicznym Żydom udało się zostać bogatymi przedsiębiorcami i bankowcami. Około czterdziestu rodzin milionerów mieszkało w okolicach Warszawy. Na Litwie monopol państwowy na alkohol dzierżawił Żyd, Newachowicz, a monopol państwowy na sól dzierżawił Berek Samuel Sonnenberg. Fraenkel, Neumark i Bergson czerpali duże zyski z dostaw broni dla wojsk Księstwa Warszawskiego. Antoni Samuel Fraenkel (1733-1833) założył dom handlowy w Warszawie i dzierżawił monopol solny w okresie Księstwa Warszawskiego. Karol Jan Chaim również założył dom handlowy w Warszawie. Był on założycielem rodziny żydowskich bankierów, Lascy.

W 1815 roku Kongres Wiedeński nadał nowy kształt Europie, która po wojnach napoleońskich musiała przejść zmiany. Z ziem Księstwa Warszawskiego utworzono teraz Królestwo Polskie, pozostające pod panowaniem cara Rosji.
    W owym czasie w społeczeństwie polskim pojawiły się znaczne różnice odnośnie sposobu uregulowania "kwestii żydowskiej". Książe Adam Czartoryski (1770-1861) był zwolennikiem asymilacji Żydów z wyłączeniem sfery religii jako warunku równouprawnienia. Chciał przy tym zabronić Żydom prowadzenia karczm. Katolicki duchowny, Stanisław Staszic (1755-1826) określał Żydów jako "plagę szarańczy" i "kupę pasożytów", wymyślał im od "włóczęgów i próżniaków". Szczególnie daleko posunął się w 1817 roku Kajetan Koźmian, który oświadczył, że "Żydzi z bałamutów talmudow są zabobonnemi, ciemnemi próżniakami". Twierdził, że Żydzi nie są Polakami i "nie mają w sobie Polskiej krwi". Te poglądy stały się zalążkiem rasistowskiego wykluczenia Żydów ze społeczeństwa polskiego.

W 1818 roku w Wolnym Mieście Krakowie żyło 8,5 tysiąca Żydów, co stanowiło 9,2% ogółu mieszkańców.

W 1819 roku antyżydowska nagonka ogarnęła uniwersyteckie miasta Niemiec, a także Pragę, Kraków, Gdańsk i Rygę. Studenci i profesorowie, którzy przewodzili w rozruchach i pogromach, żądali odebrania Żydom praw obywatelskich, które nadał im Napoleon.

Około 1830 roku chasydyzm stracił swoją siłę ekspansji i z czasem uległ autorytetowi judaizmu rabinicznego, upodabniając się do niego. Prowincjonalny cadyk stracił swoje cechy świętobliwego przywódcy i stawał się często autorytetem talmudycznym. Obie skłócone grupy religijne pogodziły się z sobą, a chasydzcy uczeni zaczęli nawet pisać komentarze do rabinicznych zbiorów praw.

W 1830 roku w Galicji żyło około 250 tysięcy Żydów, stanowiąc 6% ogółu populacji. Żydzi mieszkali przede wszystkim we wschodniej części Galicji, przy tym 1/4 ich część na wsi.

W 1843 roku w Wolnym Mieście Kraków żyło 16,5 tysiąca Żydów, stanowiąc 12,8% ogółu mieszkańców.

W Galicji bardzo mocnymi były procesy asymilacji Żydów. Około 1848 roku nastąpiła zmiana orientacji z asymilacji do niemieckości na asymilację do polskości. Wielkie rozterki wewnętrzne widoczne są w apelu Żydów krakowskich do wsparcia powstania w Wielkim Księstwie Poznańskim: "Bracia! Mamyż jeszcze choć chwilę ociągać się z poświęceniem naszej krwi, naszego mienia dla świętej i czystej sprawy tego szlachetnego narodu [polskiego]? Mamyż jeszcze na chwilę opóźniać nasze oświadczenie: czy do Polaków, czy do Niemców mamy być policzeni? Oddajemy cześć narodowi niemieckiemu, temu wielkiemu ludowi inteligencji i przemysłu, ale w obliczu tego samego narodu poniżymy i zhańbimy się jak tchórzliwi zdrajcy w razie wyrzeczenia się wszelkich uczuć dla Ojczyzny, wszelkiej wdzięczności i wszelkiego współudziału w nieszczęśliwym losie naszych północnych braci..." (L. Zienkowicz, 1854).

W 1853 roku żydowski kupiec Abraham Schreiner odkrył ropę naftową w Galicji. Opracował proces destylacji ropy, uzyskując łatwopalne paliwo.

W latach 50-tych w Galicji rozpoczął być wydawany periodyk literacki "Hechulec". Propagował on idee Haskali w środowisku żydowskim. Podobny periodyk wydawano w Rosji - "Hakamel".

W 1867 roku w monarchii austro-węgierskiej zatwierdzono powszechne równouprawnienie Żydów. Równouprawnienie w sferze wyznania nastąpiło w 1895 roku.
    Jednak w rzeczywistości Żydzi nadal odczuwali, iż są obywatelami niższej kategorii. W Galicji Żydzi żyli w największej nędzy. Z tego powodu emigracja z tych terenów była szczególnie liczna. Wielu Żydów emigrowało do Wiednia oraz Berlina. Jednak największa liczba emigrowała do Francji, a w szczególności do Ameryki. W ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku wyjechało ogółem około 150 tysięcy Żydów, a w latach 1900-1914 tylko do Stanów Zjednoczonych wyjechało 175 tysięcy. Ci, którzy nie mogli opłacić podróży zamorskiej, sprzedawali się agentom i odbywali bezpłatnie podróż w zamian za wieloletnią niewolniczą pracę w Ameryce. Tracili oni swoją jedność i łączność wspólnot kahalnych, i skupiali się teraz wokół ruchów, które zrodziły się wcześniej, a teraz zyskiwały nowych licznych zwolenników (np. chasydyzm).

W 1878 roku we Lwowie zaczęto wydawać żydowskie czasopismo w języku polskim "Ugoda". Równocześnie w Krakowie ukazało się czasopismo hebrajskie "Mochzikei Hadat".

Po 1881 roku zaczęły powstawać niewielkie grupy Miłośników Syjonu (hebr. Howewei Zion). Stopniowo jednoczyły się one w jeden ruch Miłość Syjonu (hebr. Hibat Zion). Pierwsza studencka organizacja Biluim podjęła nawet próbę emigracji do Palestyny. Jednym z założycieli ruchu Miłośników Syjonu był ortodoksyjny rabin Samuel Mohilever z Rosji. Gorąco popierał żydowskie osadnictwo w Erec Israel. Ruch Miłośników Syjonu zyskał również poparcie rabbina Hermana Zvi Schapira z Niemiec. Popierał on rewolucyjne idee i opowiadał się za żydowskim osadnictwem w Palestynie.
    W ruchu Miłość Syjonu (hebr. Hibat Zion) doszło jednak do wewnętrznych sporów pomiędzy świeckimi i religijnymi członkami. Aszer Ginzberg (1856-1927) założył tzw. "kulturowy syjonizm", który stał się alternatywą dla "syjonizmu politycznego". Syjonizm kulturowy podkreślał pojęcie "żydowskości" i łączył świadomość własnej kultury z akceptacją innych kultur.

W 1883 roku we Lwowie powstała pierwsza żydowska organizacja nacjonalistyczna. Uważali oni, że konflikty pomiędzy Żydami a nie-Żydami skończą się dopiero wtedy, gdy większość narodu żydowskiego zamieszka we własnym państwie w Palestynie. Działali w kierunku przesiedlenia najbiedniejszej części ludności żydowskiej do Palestyny. Była to w przeważającej części ludność wiejska, co w przyszłości ułatwiło jej asymilację w warunkach życia w Palestynie.

W drugiej połowie XIX wieku najwięcej żydowskich czasopism ukazywało się w Galicji. W latach 1890-1914 w Krakowie wydawano 26 pism żydowskich (po 11 jidysz i hebrajskich oraz 4 niemieckie), we Lwowie wydawano 29 pism żydowskich (16 jidysz, 8 polskich, 4 hebrajskie i 1 niemieckie).

W 1893 roku w Galicji wzrosły nastroje antyżydowskie. Żydzi zostali potraktowani jako "kozioł ofiarny" na wszystkich liniach napięć społecznych - w konfliktach narodowych i religijnych pomiędzy Polakami, Rusinami i Austriakami, katolikami, prawosławnymi i unitami.
    W tych warunkach obradował w 1893 roku kongres katolicki, który skutecznie podgrzał antyżydowskie nastroje w Galicji. Twierdzono, że Żydzi rozpijają polskich chłopów, a żydowscy lichwiarze doprowadzają ich do bankructwa. Rzekomo Żydzi czynili to współdziałając z austriackimi władzami. W ten sposób walkę narodowościowo-polityczną skupiono na Żydach, których poświęcono.

W 1893 roku w Krakowie powstała nacjonalistyczna Ogólnoaustriacka Żydowska Partia Narodowa. Wraz z innymi grupami nacjonalistów żydowskich dążyli do uzyskania równouprawnienia z innymi narodami w Galicji i w całym cesarstwie Habsburgów. Dodatkowo żądali narodowej autonomii.

W 1898 roku w 33 różnych miejscowościach Galicji Zachodniej wybuchły rozruchy antyżydowskie spowodowane przez agitację Stronnictwa Ludowego, kierowanego przez księdza Stanisława Stojałowskiego.

W 1900 roku Żydzi po raz pierwszy mogli wystawić swojego kandydata na posła w wyborach do austriackiego parlamentu.

Na przełomie XIX i XX wieku liczni żydowscy emigranci przybywali z Galicji na Węgry. Pomagali oni węgierskiej szlachcie tworzyć nowoczesne rolnictwo i rozwijać interesy finansowe. Bogaci kupcy współdziałali z żydowskimi kupcami z Wiednia i Frankfurtu. Stopniowo, najbogatsi węgierscy Żydzi gromadzili się w Budapeszcie. Powstała burżuazyjna elita finansjery, niezależna od arystokracji. Niektórzy Żydzi zdobyli w Budapeszcie nawet szlachectwo, fotel deputowanego lub tytuł barona. A najbogatsi spośród nich, przenosili się dalej, do Wiednia.

W 1911 roku w Galicji działało 103 związków i 13 organizacji młodzieżowych syjonistycznych, zrzeszających 10 tysięcy członków.

W 1911 roku w Kijowie (zabór rosyjski) oskarżono Żyda (Mendela Beillisa) o zamordowanie chrześcijańskiego chłopca, by użyć jego krwi do produkcji macy. Po długim procesie i licznych incydentach, sąd przysięgłych uniewinnił Mednela. Jednakże stało się to pretekstem do wybuchu nowej fali pogromów żydowskich, które ogarnęły prawie całą Rosję, a nawet rozlały się na teren zaboru austriackiego. W Drohobyczu, w Galicji, zabito w pogromie 28 Żydów. W tym okresie z Cesarstwa Rosyjskiego wypędzono i przesiedlono dziesiątki tysięcy ludzi.

W 1914 roku w monarchii austro-węgierskiej żyło około 900 tysięcy Żydów, stanowiąc 5% ogółu mieszkańców.

1 sierpnia 1914 roku rozpoczęła się I wojna światowa (1914-1918). W walkach wzięło udział 65 milionów żołnierzy, w tym 1,5 miliona było Żydami. Austro-Węgry wystawiły około 320 tysięcy żydowskich żołnierzy, w tym 8 było generałami.

W 1916 roku w Galicji powstała żydowska organizacja młodzieżowa syjonistyczna Haszomer Hacair (Młody Strażnik). Dążyła do stworzenia żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie oraz wszechstronnego wychowania młodzieży i przygotowania jej do osadnictwa kibucowego w Palestynie.

W 1917 roku Sarah Schneier założyła w Krakowie pierwszą religijną szkołę dla dziewcząt Bais Yaakov (Dom Jakuba). Do 1937 roku szkołę opuściło 3,5 tysiąca studentek.
    W 1917 roku powstała Organizacja Kultury Hebrajskiej, zajmująca się rozwojem kultury i edukacji we Wschodniej Europie. W setkach nowo tworzonych szkół nauczano języka hebrajskiego.

Na przełomie 1917/1918 roku nastąpił wielki kryzys ekonomiczny w Niemczech, Austro-Węgrach i Rosji. Trudy wojenne przekroczyły możliwości walczących państw. Władze oskarżyły Żydów o wszystkie niepowodzenia wojenne i wszelkie trudności życia. Uogólniono stereotyp przynoszącego szkodę Żyda, działającego na dodatek po stronie wroga. Ugrupowania nacjonalistyczne taką antyżydowską agitacją tworzyły sobie masowe zaplecze zwolenników.

W 1918 roku walczące strony zgodziły się na zawarcie rozejmu i zakończenie I wojny światowej. Ogółem w wojnie uczestniczyło 1.506.000 żydowskich żołnierzy, z których 170 tysięcy zginęło. Ponad 100 tysięcy Żydów otrzymało odznaczenia za odwagę.

--------------------------------------------------

    CIĄG DALSZY DZIEJÓW: II Rzeczypospolita (1918-1939)