ROZPROSZENIE IZRAELA
Cesarz Wespezjan ogłosił Judeę swoją własnością
prywatną i nakazał rzymskim urzędnikom rozsprzedać ją małymi
działkami.
Dla zdobycia ostatnich żydowskich twierdz
w Judei, Wespezjan wysałał prokuratora Bassusa. W okresie od
11 września 70 r. do 1 kwietnia 73 r. upadły żydowskie twierdze
Herodion (poddała się bez walki) i Machaeus (poddała się po
kilkudniowym oblężeniu). W Machaeus Rzymianie wymordowali 1700
mężczyzn, a wszystkie kobiety i dzieci sprzedali w niewolę.
Uciekających ocalałych z pogromu Zelotów, otoczyli i
zabili nad Jordanem.
Na wiosnę 73 r. Rzymianie prowadzili
oblężenie i zdobyli twierdzy Masadę. Upadek żydowskiej twierdzy
Masady tak jest opisany przez historyków: "Eleazar tej
nocy przedstawił ludowi, by najpierw swoje żony i dzieci, a
następnie samych siebie zabili. Następnego dnia Rzymianie znaleźli
960 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci, ukrytych
w pieczarach".
Cesarz Wespezjan obarczył całą ludność żydowską
na terytorium Cesarstwa odpowiedzialnością za powstanie w Judei.
Nałożono przymusowy podatek, który był zbierany od Żydów na
rzecz kapitolińskiego Jowisza. Był to pierwszy podatek żydowski,
zwany "fiskiem żydowskim".
Wespezjan nagrodził swoich żydowskich pomocników,
którzy sprzyjali mu podczas walk z powstańcami w Judei. Agryppa
otrzymał tytuł pretora i powiększył swoje królestwo o kilka
okręgów. Tyberiusz Aleksander został rzymskim dostojnikiem.
Józef otrzymał mieszkanie w prywatnym domu cesarza i zmienił
imię na Flawiusz.
W Galilei rządził Juliusz Agryppa II.
Galilejskie miasta Sephoris i Tyberiada stały się schronieniem
dla licznych uchodźców z Judei. Stopniowo odbudowywano miasta
Liddę, Emmaus i Jerycho.
Uchodźcy z Judei
rozproszyli się po Arabii, Mezopotamii, Egipcie i Cyrenie. Pomiędzy
uchodźcami znajdowali się także fanatyczni Zeloci, którzy
przeszczepiali swoją nienawiść do Rzymu do krajów, do których
przybywali.
Na wiosnę 73 r. w Aleksandrii (w Egipcie)
aresztowano 600 Zelotów, którzy próbowali podburzyć do
buntu miejscowych Żydów. Aresztowani Zeloci zostali straceni
przez Rzymian. Wtedy wielu Zelotów uciekło do Cyreny
(Cyranejka - Rzymska prowincja zachodnia w północnym Egipcie).
Podczas obławy na fanatycznych Zelotów
w Cyrenie doszło do pierwszej masakry Żydów, a następnie do
drugiej masakry w stolicy prowincji, w Cyrenie. Równocześnie
Rzymianie aresztowali 1000 najzamożniejszych miejscowych Żydów,
i zesłali ich w niewolę do Rzymu. Rzymskim gubernatorem Cyreny
był L. Valerius Catullus.
Z pogromów ocaleli
tylko ci Zeloci, którzy schronili się w północnej Arabii.
Osiedlili się oni w okolicach miasta Medina, i przetrwali do
VII wieku.
Było to ostatnie wydarzenie tragicznej
wojny rzymsko-żydowskiej.
Naród żydowski w
Judei uległ prawie całkowitej zagładzie. Szczątki społeczności
ocalały walcząc o przeżycie w spalonych wioskach i miastach
obróconych w gruzy i ruinę. Po pustkowiach grasowały bandy rabusiów,
które były ścigane przez rzymskie oddziały. Cała prowincja została
zduszona ciężarem rzymskich legionów, dławiących wszelki opór
i myśl o niepodległości. W Judei stacjonował X legion rzymskiej
armii, który tak straszliwie zapisał się w żydowskiej historii.
W tak ciężkich okolicznościach prawdziwym
cudem okazało się ocalenie nauki i narodowych pierwiastków.
Po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej, rabban
Jochanan ben Zakkai rozwinął swoją działalność w szkole religijnej
(założonej w 69 r.) w Jawne, niedaleko wybrzeża Morza Śródziemnego.
Szkoła religijna w Jawne szybko stała się wzorem dla jeszyw
(uczelni religijnych) i synagog w diasporze.
Jochanan ben
Zakkai był uczniem i następcą Hillela. Rabban Zakkai szybko
zgromadził wokół siebie grupę uczniów i uczonych w Prawie. Mówiono
o nim, że nigdy nie odkładał Pisma, ani Miszny.
Zajmował się "Gemarą", "halachami"
i "hagadami", szczegółowymi sprawami z Tory
i naukami uczonych "soferim", zarówno łatwymi,
jak i trudnymi.
Ponieważ Rzymianie zlikwidowali Sanhedryn,
rabban Jochanan ben Zakkai zorganizował nową żydowską radę,
mającą ustalać daty żydowskiego kalendarza oraz podejmować ważne
decyzje dla wyznawców judaizmu. Rada ta stała się z czasem nowym
Sanhedrynem i była uznaną przez większość rozproszonych
Żydów władzą. Przewodniczący rady, zwany księciem (hebr.
"nasi"), zyskał uznanie od Rzymian, którzy
uważali go za najwyższego zwierzchnika i patriarchę Żydów w
Imperium Rzymskim. Stan ten utrzymywał się faktycznie do końca
V wieku. Początkowo przełożonym Sanhedrynu był Jochanan
ben Zakkai, ale gdy mógł ujawnić się prawowity właściciel tego
urzędu, natychmiast ustąpił. Przełożonym Sanhedrynu został
wtedy Gamaliel, syn rabina Szymona ben Gamaliela, który zginął
w czasie oblężenia Jerozolimy. Zastępcą przewodniczącego Sanhedrynu
był "Ab Beth-Din" (hebr. "ojciec domu
sądowego"), kierujący sądownictwem.
Jawne zastąpiła zburzoną Jerozolimę
i stała się religijno-narodowym ogniskiem dla rozproszonych
gmin żydowskich. Najważniejszą czynnością Sanhedrynu
z Jawne było ustanowienie kalendarza świątecznego.
Rabini uzyskali wtedy
pewne przywileje polityczne. Instytucja rabina, łączyła w sobie
cechy uczonego, sędziego i przywódcy religijnego opierającego
się na tradycji ustnej. Rabini prowadzili rozległą działalność
misyjną w środowisku żydowskim. Wywodzili się po części z tradycji
kapłańskiej, która upadła wraz ze zniszczeniem Świątyni. Mniej
więcej od tego czasu można mówić o początkach judaizmu rabinicznego,
czyli tradycyjnego.
Po śmierci rabbana
Jochanana ben Zakkai, jego najwybitniejsi uczniowie odbyli
naradę nad wyborem miejsca, w którym miano nadal uprawiać naukę.
Wybrano Jawne. Jedynie Eleazar Ben-Arach zdecydował się na przeniesienie
do odbudowanego Emmaus. W Jawne pozostali Gamaliel, Jozue, Akiba
i inni. Nauczali oni w uczelni w Jawne oraz zakładali mniejsze
szkoły religijne w innych miastach. Eliezar nauczał w Liddzie,
Jozue w Bekiin (pomiędzy Jawne a Liddą).
Głównymi filarami szkoły w Jawne po
odejściu rabina Zakkai byli dwaj jego uczniowie: rabbi Eliezer
ben Hyrkanos i rabbi Jehoszua ben Chananja. Obaj zyskali wielkie
znaczenie, rozgłos i sławę. Byli głównymi autorytetami w wykładaniu
tradycyjnej nauki judaizmu. Rabbi Eliezer
wprowadził do Miszny ponad trzysta dwadzieścia zasad,
a rabbi Jehoszua wprowadził ponad sto czterdzieści zasad i przepisów.
Rabbi Jehoszua ben Chananja stał się sławny dzięki swym ciętym
odpowiedziom, pełnym mądrości, rozwagi i subtelności. Umiał
on w dyskusjach wynajdywać niezawodne i logiczne argumenty.
Prowadził on rozmowy nie tylko z rzymskimi dostojnikami, ale
nawet i z samym cesarzem Imperium Rzymskiego. Całą swą mądrość
wykorzystywał, aby nieść pociechę całemu narodowi. Jego życzliwość
i dobroć uczyniły go sławnym.
W Jawne skupili się faryzejscy mędrcy i uczeni.
Starali się oni ratować życie duchowe narodu. Nie było to łatwe
zadanie, gdyż po śmierci Zakkaja ponownie wybuchły spory pomiędzy
zwolennikami "szkoły Hillela" a zwolennikami
"szkoły Szammaja". Dwa skłócone ze sobą stronnictwa
odmiennie wykładały Pisma i Zakon, odmiennie stosowały naukę
w praktyce. Wydawało się, że judaizm posiada dwa prawa. Stopniowo
narastała opozycja względem rabbiego Eliezera. A ponieważ był
on osobowością zbyt silną, nie liczył się z opinią innych mędrców.
W ten sposób stał się przyczyną poważnych sporów w akademii,
i to w czasie, gdy ośrodek przejmował duchowe kierownictwo nad
całym narodem. Spory doprowadziły do wykluczenia Eliezera od
kierowania uczelnią w Jawne.
Pracę pojednania skłóconych ze sobą stronnictw
podjął się Gamaliel II, noszący tytuł "nasi"
(książę) Sanhedrynu. W owym czasie przełożony
nad uczelnią w Jawne był równocześnie przełożonym Sanhedrynu.
Był on jedną z najbardziej znaczących postaci owego pokolenia.
Rabbi Gamaliel całkowicie poświęcił się swojej dziejowej misji.
Główną troską Gamaliela stało się uchronienie judaizmu przed
grożącym mu rozszczepieniem. Wprowadził on zasadę, że dopiero
uchwała Sanchedrynu nadawała każdemu prawu moc i powagę.
Nad wykonaniem prawa czuwał nasi, który otrzymał od Rzymian
tytuł patriarchy.
Sanhedryn opowiedział się za
wykładnią Prawa według "szkoły Hillela". Wszyscy
za wyjątkiem rabina Jozue podporządkowali się tej decyzji. Gamaliel
jednak czuwał nad wykonaniem postanowionego prawa i nie dopuścił
do wybuchu waśni pomiędzy stronnictwami. Pozwolono każdemu żyć
według własnych przekonań, pod jednym jednak warunkiem, że orzeczenia
szkoły Hillela pozostały dla ogółu jedyną normą. Wszelki
przejaw buntu Sanhedryn tłumił przy pomocy klątwy, którą
posługiwano się bezwzględnie.
W ten to sposób, ta mała instytucja,
uczelnia w Jawne przekształciła się w Sanhedryn.
Za zgodą Rzymian stał się on faktycznym i rzeczywistym przedstawicielstwem
narodu, kierującym wszystkimi jego sprawami świeckimi i religijnymi,
jednostkowymi i publicznymi, cywilnymi i karnymi, społecznymi
i karnymi. Został przywrócony system sądowy, z najwyższym Trybunałem
zgromadzenia w Jawne. Ale rabbi Gamaliel nie poprzestawał na
tym. Odbywał częste podróże po kraju wędrując od miasta do miasta
i osobiście doglądając organizację gmin żydowskich. Uregulowano
całe życie religijne Żydów. Modlitwa, studia Zakonu i miłosierne
uczynki zastąpiły obrządki przy ofiarach w zburzonej Świątyni
Jerozolimskiej. Wśród jego ważniejszych decyzji należy wymienić
podjęcie ponownego obchodzenia święta Paschy w nowych regułach
i nowej formie po zniszczeniu Świątyni. Wtedy
także podjęto decyzję ważną dla religijnego życia Żydów. Mianowicie
ustanowiono tekst "osiemnastu błogosławieństw"
(hebr. "szemone esre berachot") stanowiących
centralny punkt modlitwy odmawianej po dzisiejsze czasy.
Wielkie zmiany w życiu społecznym i religijnym
po katastrofie, nastręczały w owym czasie wiele trudności Żydom.
Bardzo często dochodziło do prześladowań ze strony przedstawicieli
rzymskiej władzy. Mnożyły się spory wymagające uzgodnień i ustępstw
z obu stron. Miejscowa społeczność żydowska nie chciała się
pogodzić z dalszymi nowymi upokorzeniami, a każdy nowy wybuch
walk byłby kolejną tragedią dla narodu. W Judei stacjonował
przecież X legion rzymski, który tak straszliwie zapisał się
w żydowskiej historii. Dlatego uczelnia w Jawne, jako
urzędujący w narodzie Sanhedryn, podjęła wysiłek negocjacji
z przedstawicielami władz. Jednakże rzymscy namiestnicy przekazywali
sporne sprawy Judei swoim zwierzchnikom w Rzymie, toteż delegaci
Sanhedrynu musieli wielokrotnie udawać się aż do Rzymu.
Przewodniczył im oficjalnie książę Gamaliel, jednak rzecznikiem
tych delegacji był zawsze rabbi Jehoszua ben Chananja.
Społeczność żydowska w I wieku n.e. (Copyright: Gedeon)
W latach 75-79 Flawiusz spisał dzieje wojny
żydowskiej w siedmiu księgach.
W latach 79-81 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Tytus Flawiusz Wespezjan, syn Wespezjana.
Najbardziej pobożni Faryzeusze stworzyli
rodzaj stowarzyszenia lub "zakonu". Nazywali
siebie "towarzyszami" (hebr. Chaberim)
i drobiazgowo przestrzegali liczne przykazania Zakonu, zwłaszcza
te dotyczące dziesięcin i czystości lewickiej. Ślubowali oni
posłuszeństwo zasadom Zakonu i pogardzali wszystkimi, którzy
popierali w jakimkolwiek zakresie interesy Rzymu. Pogardzali
także prostym ludem wiejskim, który nie był wykształcony i nie
rozumiał zawiłości Tory. Chaberim uważali prosty lud
za nieczysty.
W ten sposób wiejska grupa społeczeństwa
żydowskiego w Judei została w znacznym stopniu odcięta od kontaktu
z klasą wykształconą i studiującą Pisma. Powstała u tych ludzi
pustka w ich życiu religijnym. Tę pustkę zajęli chrześcijanie,
którzy nauczali wszystkich chętnych i nie zwracali uwagi na
stan społeczny słuchaczy.
W latach 81-96 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Tytus Flawiusz Domicjan.
Na przełomie I i II wieku n.e. rozpoczęła
w Judei działalność druga generacja żydowskich nauczycieli ustnej
Tory. W uczelni w Jawne rozpoczął swą działalność
rabbi Nahum Gimzo. Stał się on znany i sławny dzięki swej głębokiej
wiedzy i przyjmowaniu z wielką pobożnością i rezygnacją nieszczęść.
Był człowiekiem niezwykle skromnym i żył w wielkim ubóstwie.
Miał on wielu uczniów. Najwybitniejszym z nich był rabbi Akiba
ben Josef. Swoją pracą naukową i licznymi wypowiedziami wywierał
on silny wpływ na akademię w Jawne. To właśnie na wniosek
rabbi Akiba Sanhedryn postanowił usunąć niepożądany wpływ
literatury żydowsko-chrześcijańskiej i gnostycznej w formie
Ewangelii, listów i pisemek.
Uczeni żydowscy z uczelni w Jawne
bardzo szybko dostrzegli wielkie zagrożenie jakie powstawało
dla judaizmu ze strony chrześcijan. Sanhedryn z Jawne
podjął decyzję o odcięciu się od wszystkich żydowskich chrześcijan.
Rzucono klątwę na wyznaniowe pisma chrześcijańskie, ustawiając
je na równi z zakazanymi dziełami magicznymi pogaństwa. Zakazano
Żydom czytania tych utworów pod groźbą utraty zbawienia, kary,
której podlegali ci, co przeczyli świętości Tory lub
wskrzeszeniu umarłych. Zabroniono Żydom prowadzenia jakichkolwiek
wspólnych interesów z chrześcijanami, a nawet zakazano przyjmować
od chrześcijan pokarmów. Dodatkowo dodano do codziennej modlitwy
formułę klątwy na żydowskich zwolenników chrześcijaństwa. Oczywiście
te ustawy dotyczyły wyłącznie Żydów którzy przeszli na chrześcijaństwo,
nie dotyczyły natomiast nawróconych na chrześcijaństwo pogan.
W ten sposób judaizm uchronił się przed
inwazją błędnych nauk gnostycznych i nowych poglądów chrześcijańskich.
Jednym z głównych zadań Gamaliela i Sanhedrynu
było ustalanie dokładnych dat żydowskich świąt. Na tle obliczeń
astronomicznych zarysował się spór pomiędzy rabbi Gamalielem
a rabbi Jehoszuą. Gamaliel zwykle okazywał swoją wyższość, często
poniżając Jehoszue. Surowe sprawowanie urzędu patriarchy,
zbudziło przeciw Gamalielowi wrogie stronnictwo. Taka sytuacja
doprowadziła do prawdziwej rewolucji w uczelni. Kolegium uczelni
w Jawne zbuntował się przeciw Gamalielowi i usunął go z funkcji
przełożonego Sanhedrynu.
Nowym przełożonym Sanhedrynu
został rabbi Elazar ben Azarija. Otworzył on akademię
w Jawne dla wszystkich chętnych uczestniczenia w pracach i nauce.
Zapanowała wówczas atmosfera licznych dyskusji, w których uczestniczył
także rabbi Gamaliel. Poddał się on decyzji większości uczonych
i spokojnie odnalazł się w nowej sytuacji. Okazał swe zdyscyplinowanie
i poczucie godności, co zauważyli pozostali mędrcy. Szybko uznali
oni, że nikt lepiej nie nadaje się na przełożonego jak właśnie
Gamaliel, którego autorytet umacniało pochodzenie. W ten właśnie
sposób uniknięto dalszych sporów.
Najzdolniejszym i najbardziej wpływowym
nauczycielem w owych czasach był rabbi Akiba ben Josef. Z
całą świadomością zbudował on odrębny system naukowy. Był wielkim
systematykiem Zakonu, zaczął tym samym proces tworzenia
Miszny. Wprowadził on istniejący do czasów współczesnych
podział na działy i pododdziały. W ten sposób ustne Prawo
stało się dla uczniów bardziej dostępne i łatwiej było z niego
korzystać. Akiba dał solidną podstawę dla Prawa ustnego,
któremu nadał metodyczny ład i porządek. Rabbiego Akibę nazywano
"ojcem Miszny". Wysunął się on na czoło nauczycieli
Tory. Swą działalnością wywarł duży wpływ na współczesnych
sobie Żydów, przygotowując ich na przetrwanie trudnych czasów.
W decydujący sposób wpłynął na historię swego narodu.
W 95 r. cesarz Domicjan zapałał nienawiścią
do judaizmu. Postanowił wymordować wszystkich Rzymian, którzy
przeszli na judaizm. Wielu prozelitów straciło wówczas
swoje majątki, wielu też zginęło śmiercią męczeńską.
W latach 96-98
w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Kokkejusz Nerwa.
Zniósł on procesy o obrazę majestatu
i pozwolił każdemu wyznawać judaizm, bez obawy narażania się
na karę jako odszczepieniec.
W latach 98-117 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Marek Ulpiusz Trajan. Dla utrzymania potęgi imperium,
rozpoczął on ofensywne wojny. Między
innymi podbił Mezopotamię, gdzie napotkał na opór tamtejszych
Żydów.
Od początku II wieku n.e., pisarze chrześcijańscy
zaczęli przedstawiać Żydów i judaizm w sposób bardzo negatywny.
Z racji roli, jaką Żydzi odegrali w śmierci Jezusa Chrystusa,
postrzegano ich jako zabójców Mesjasza. Gdy w późniejszym czasie
powstała nauka o tzw. Trójcy Świętej, nazwano Żydów zabójcami
Boga i "synami diabła". Traktaty wychodzące
spod piór wybitnych teologów, zaliczonych później do grona Ojców
Kościoła Katolickiego przyklejały Żydom etykietę "nieprzyjaciół
rodzaju ludzkiego". Pojawił się nowy gatunek literatury
religijnej - traktaty przeciwko Żydom (łac. "Adversos
Judaeos").
W 115 r. wybuchło
powstanie żydowskie w Cyrenie, w Afryce Północnej. Ofiarą pogromów
padło 222 tysiące pogan. Następnie powstańcy uderzyli na Egipt
i rozbili rzymski legion. Mieszkańcy Aleksandrii, mszcząc się
na Żydach, urządzili w mieście krwawy pogrom. Wówczas żydowscy
powstańcy wkroczyli do Aleksandrii i całkowicie zniszczyli miasto.
W 116 r. powstanie żydowskie rozszerzyło
się na wyspę Cypr, gdzie Żydzi wymordowali 240 tysięcy pogan
i całkowicie zniszczyli miasto Salaminę, stolicę Cypru. Równocześnie
wybuchło powstanie żydowskie w Mezopotamii.
Cesarz Trajan wyznaczył wodza Qvietusa,
aby na czele wojsk rozprawił się z Żydami w Mezopotamii. Część
legionów odesłano na Cypr i do Egiptu, aby pod wodzą Maritusa
Turbo zdławiły tamtejsze powstania. W 117 r. Rzymianie bezwzględnie
rozprawili się z powstańcami, oczyszczając te tereny z Żydów.
W Aleksandrii zburzono prastarą synagogę. Na wyspie Cypr
wymordowano wszystkich Żydów.
Za zasługi w walkach z Żydami, nowym
namiestnikiem Palestyny został Lusius Qvietus, który zasłynął
jako bezwzględny wróg żydostwa w Babilonii i Mezopotamii.
W latach 117-138 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Publiusz Eliusz Hadrian. Prowadził on politykę pokojową
i dlatego poszedł na duże ustępstwa wszystkim dzielnicom swojego
imperium.
Cesarz Hadrian okazał wspaniałomyślność Żydom
i odwołał z urzędu w Judei namiestnika Qvietusa. Wyraził też
zgodę na odbudowę starożytnych miast i miejsc świętych w Judei.
Żydzi natychmiast przystąpili do prac
przy odgruzowywaniu Jerozolimy. Gromadzono także fundusze na
budowę Świątyni. Ofiary płynęły ze wszystkich gmin żydowskich
z całej diaspory.
Pod wpływem skarg Samarytan i innych pogańskich
okolicznych ludów, cesarz Hadrian zmienił swoją wcześniejszą
decyzję. Jerozolima miała zostać odbudowana jako pogańskie miasto,
a Świątynia miała stanąć w innym miejscu.
W 129 r. cesarz Hadrian postanowił wzmocnić
wewnętrznie i skonsolidować swoje imperium. Chciał swój cel
osiągnąć poprzez wprowadzenie jedności religijnej i kulturalnej
wśród poddanych narodów. Dlatego wydał zarządzenie, aby na miejscu
zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię
Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym
całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny. Ponadto zabroniono
Żydom obrzezania, karząc za to śmiercią.
Zarządzenia
cesarza wywołały wśród Żydów wzburzenie i rozpacz. Rozpoczęły
się przygotowania do powstania zbrojnego.
W owym czasie
trzęsienie ziemi zniszczyło Cezareę (rzymską stolicę w Judei)
i Emmaus (siedzibę legionu rzymskiego w Judei). Żydzi przyjęli
to zdarzenie jako znak od Boga, że kończy się okres panowania
rzymskiego.
W 132 r. uczucia rozpaczy i rozgoryczenia
wśród Żydów wybuchły siłą powstania. Na czele powstania stanął
Szymon ben Kosiba. Rabbi Akiba ben Josef całym swoim autorytetem
poparł żydowskie powstanie i ogłosił Szymona ben Kosibe Mesjaszem,
który ma wskrzesić państwo żydowskie i zapewnić niepodległość
narodowi żydowskiemu. Rabi Akiba nadał Szymonowi tytuł wodza
powstańców: bar Kochba, co znaczy "syn Gwiazdy".
Do powstańców przyłączyła się przeważająca część ludności Judei,
w sile 400 tysięcy ludzi. W przeciągu roku powstańcy zdobyli
50 twierdz i miejsc obronnych oraz liczne miasta i wsie.
W 135 r. podczas
powstania żydowscy chrześcijanie odmówili udzielenia poparcia
przywódcy, którego rabin Akiwa ogłosił się Mesjaszem.
Odtąd większość Żydów traktowała swoich rodaków wyznających
chrześcijaństwo jak zdrajców sprawy narodowej i trzymała się
od nich z daleka.
W 133 r. cesarz
Hadrian wysłał do Judei największego ówczesnego wodza Rzymu,
namiestnika Brytanii, Juliusza Severusa. Przybył on na czele
znacznych sił legionów i wojsk pomocniczych, które rozpoczęły
systematyczną pacyfikację Judei. Rzymianie unikali walki w otwartym
polu i skupiali się na zdobywaniu miast. Broniące się twierdze
były zmuszane głodem do poddania się, a jeśli tego nie czyniły,
to obrońcy umierali śmiercią głodową. W ten sposób została zdobyta
Jerozolima, i wreszcie w 135 r. ostatni punkt oporu Szymona
w twierdzy Bethar, na południe od Cezarei. Przywódca powstania,
Szymon bar Kochba zginął w walce. W ciągu dwóch lat stoczono
54 potyczki z Rzymianami, jednak ostatecznie powstanie upadło.
Rzymianie zburzyli 50 twierdz i 985 miast i wsi. Zginęło 580
tysięcy Żydów, w tym wielu uczonych w Prawie. Cena niewolnika
żydowskiego spadła do ceny konia.
Po zdławieniu powstania cesarz Hadrian podjął
decyzję o zniszczeniu judaizmu, jako religii Żydów. Nałożył
jako karę za powstanie na wszystkich Żydów w Cesarstwie uciążliwy
podatek żydowski. Ogłosił także szereg edyktów, zmierzających
do stłumienia życia religijnego Żydów, tak aby odebrać im jako
narodowi wszelką nadzieję i chęć dalszych buntów.
Nowym rzymskim namiestnikiem Judei został
Rufus. Zaorano Wzgórze świątynne w Jerozolimie, tak aby nie
pozostał nawet ślad po podjętej odbudowie. Miasto nazwano Aelia
Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy
syryjskich i fenickich. Na południowej bramie miejskiej umieszczono
płaskorzeźbę łba świńskiego. Na Wzgórzu Świątynnym stanęła świątynia
Jowisza i posąg Hadriana. Wprowadzono bardzo ostre ustawy antyżydowskie,
zakazując Żydom pojawiać się w obrębie Jerozolimy. Odtąd, raz
w roku, w rocznicę zburzenia Świątyni w dniu 9 miesiąca
Aw, wolno było Żydom opłakiwać swą klęskę przy zachowanej części
świątynnego muru, zwanej teraz ścianą płaczu. Kraj opustoszał.
Zakazano wszelkich praktyk religijnych, takich jak obrzezanie,
szabas lub studia Tory. Karą za modły i głoszenie z Tory była
śmierć. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria
palestyńska, czyli filistyńska).
Okres ten otrzymał nazwę "epoki
przymusu religijnego, niebezpieczeństwa i prześladowania".
Wielu pobożnych Żydów protestowało,
ponosząc za to konsekwencje śmierci męczeńskiej. Nauczycieli
Tory oskarżano o obrazę majestatu cesarza i szybko wydawano
okrutne wyroki, które wykonywano na miejscu. Dziesięciu męczenników,
którzy położyli życie za Zakon, pozostało w pamięci potomnych.
Rabbi Akiba publicznie przeciwstawił się zakazowi nauczania
Tory i został żywcem obdarty ze skóry. Rabbi Chanin ben-Teradion
za publiczne nauczanie został żywcem spalony owinięty w zwój
Tory. Rabinowi Chucpitowi wycięto język i rzucono psom
na pożarcie. Rabina Judę ben-Bawa żołnierze zamordowali włówczniami
za włożenie rąk na głowy pięciu uczniów, którzy mieli nauczać
Tory. Liczba skazywanych na śmierć była tak wielka, że
zagroziła egzystencji całego narodu. Zginęła wtedy prawie cała
generacja uczonych.
W czasie tych
tragicznych prześladowań, grupa żydowskich uczonych spotkała
się w Lodd i postanowiła, że każdy wyznawca judaizmu może dla
ratowania życia naruszyć przykazania Zakonu, jeśli nie
dotyczą bałwochwalstwa, morderstwa, kazirodztwa i cudzołóstwa.
Postanowienie to stało się podstawową zasadą kierującą życiem
Żydów w następnych stuleciach.
W latach 135-251 Rzymianie utrzymywali w
Palestynie silny nadzór namiestników wspartych obecnością
silnej armii, co pozwoliło utrzymać w tej prowincji spokój.
Rzymianie znieśli resztki samorządu żydowskiego. Zniesiony został
Sanhedryn i zamknięto akademię w Jawne. Cała Palestyna
leżała w ruinie. Miasta i wsie były zniszczone, a kraj wyludniony.
W owym czasie gminy żydowskie w Babilonii
prawie że nie poszły własną drogą, wywołując rozłam w narodzie.
Po upadku Judei, postanowiono stworzyć dla judaizmu nowe ognisko
narodowe w Babilonii. W mieście Nahar-Pakod powstał Sanhedryn,
na czele którego stanął rabbi Chananja. Gminy żydowskie w Babilonii
przyjmowały jego rezolucje i rozporządzenia.
W latach 138-161 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Antonin Pius.
W 140 r. zniesiono antyżydowskie dekrety
Hadriana. Utrzymano tylko zakaz przekraczania bram Jerozolimy
przez Żydów, pod karą śmierci.
Gdy minął czas rzymskiej pomsty i nastał
względny spokój, ci którzy zdołali uniknąć prześladowań przenieśli
święte księgi do Galilei. Ocaleni uczeni zebrali się w Uszy,
w Dolnej Galilei. Zawiązał się nieliczny Sanhedryn. Godność
patriarchy powierzono rabbiemu Szymonowi ben-Gamalielowi
II. Jego zastępcą został rabbi Natan, a wspaniałe kolegium uzupełniał
rabbi Meir.
Po zawiązaniu Sanhedrynu w Uszy, w
Galilei, patriarcha Szymon wysłał delegatów do Sanhedrynu
w Babilonii, z pismem proszącym o rozwiązanie się. Aby nie dopuścić
do rozłamu w łonie judaizmu, Sanhedryn w Babilonii rozwiązał
się, a tamtejsze gminy żydowskie poddały się pod decyzje Sanhedrynu
z Uszy, w Galilei.
Stopniowo Babilonia stawała się dla
wielu Żydów drugą ojczyzną. Królowie partyjscy byli przyjaźnie
nastawieni do Żydów i nadali im znaczne przywileje oraz swobody.
Pierwsze miejsce zajmowało miasto Nahardea, zamieszkałe wyłącznie
przez Żydów. Przez pewien czas była to babilońska Jerozolima.
W pobliskich miastach (Anbar, Pumbadita i Sura) mieszkało wielu
Żydów. Z tymi czteroma miastami rywalizowała Machuza, również
zamieszkała przez wielu Żydów.
Znaczna ilość zapewniała Żydom babilońskim
pewną niezawisłość polityczną, czuli się w tym kraju, niby we
własnym państwie. Kraj nad Eufratem podlegał zwierzchnikowi
żydowskiemu, zwanemu egzylarchą (księciem wygnania).
Był to czwarty rangą urzędnik w państwie po królu. Nieprzerwany
łańcuch egzylarchów ciągnie się do XI wieku. Siedzibą
trybunału sądowego i uczelni religijnej była Nahardea.
W naturalny sposób w Uszy powstała uczelnia,
w której zaczęli gromadzić się uczniowie. Najoryginalniejszą
postacią tego okresu był rabbi Meir Tannita (110-175). Zasłynął
jako jeden z najwybitniejszych członków Sanhedrynu. Naśladując
systematykę Akiby, w sposób drobiazgowy podchodził do "hallahy".
Ułożył najobszerniejszy zbiór praw
halachicznych. Meir był pierwszym, który na marginesie zwojów
Tory zaczął spisywać komentarze i różne opowieści wyjaśniające,
czyli "hagady".
Innym aktywnym nauczycielem okazał się
rabbi Juda ben-Ilai, zwolennik umiarkowanej postawy i porozumienia
z władzami rzymskimi. W swoich studiach
nad Torą opracował on komentarz do 3 Księgi Mojżeszowej,
którą nazwał Prawo Kapłanów (hebr. "Torat kohanim").
W tym samym czasie rabbi Szymon ben
Johaj, założył swoją własną szkołę w Tekoa, w Górnej
Galilei. Stopniowo do tej szkoły przybywało coraz więcej
uczniów. Z tą szkołą łączy się początek
normatywnych (halachicznych) midraszów
takich jak "Sifre" (komentarze do 5 Księgi
Mojżeszowej) i "Mechilta" (komentarze do 2
Księgi Mojżeszowej). Po powstaniu musiał się on ukrywać
w górskiej jaskini przez około 13 lat, aż do czasu anulowania
rzymskiego wyroku śmierci. Później z okresem tym związało się
wiele legend, a średniowieczni kabaliści utrzymywali,
że właśnie wtedy powstała ich główna księga "Zochar"
("Blask") - jest to jednak wątpliwe.
Grupa uczonych z Uszy zbudziła ducha
judaizmu, odrętwiałego skutkami wojny i prześladowaniami za
wiarę. Związano w ten sposób zerwany łańcuch tradycji, a tej
zasługi nie można lekceważyć.
Osobno od Galilei, działali żydowscy
nauczyciele w mieście Lidda, w Judei.
W 150 r. dokonano pierwszego tłumaczenie
chrześcijańskiego Pięcioksięgu, tzw. Syryjski Przekład,
wprost dokonany z języka hebrajskiego.
W latach 161-180 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Marek Aureliusz Antonin.
W 161 r. w Palestynie wybuchło kolejne powstanie
żydowskie. Zostało ono krwawo stłumione
przez Rzymian. Natychmiast rozpoczęły się ponowne prześladowania
judaizmu. Odnowiono antyżydowskie dekrety Hadriana, zakazujące
szabatów, obrzezania, łaźni kobiecych itp. Zlikwidowano żydowskie
sądownictwo, jednakże tolerowano działalność uczelni
w Uszy, ponieważ tamtejsi uczeni nie poparli powstańców.
Po śmierci rabbana Szymona ben Gamaliela
II, patriarchą został w myśl prawa dziedziczności jego
syn, rabban Juda ha-Nasi. Był on czołową postacią społeczności
żydowskiej w drugiej połowie II wieku. W owym czasie patriarchat
stał się ogniskiem żydostwa, a uczelnia w Uszy jedynym
przybytkiem nauki, nie mającym żadnego rywala.
Rabban Juda przeniósł siedzibę uczelni
i Sanhedrynu do Beit Shearim, a później do Sepforis,
w górzystej okolicy Galilei. W Sepforis urzędowała Wysoka
Rada, która zajmowała się roztrząsaniem spraw prawnych i
religijnych. Rabban Juda cieszył się takim szacunkiem, że w
jego ręce złożono całą władzę. Dla jego nadzwyczajnej powagi
nazywano go po prostu: Rabbi. Rabbi Juda rozszerzył swoje
kompetencje postanowieniem Sanhedrynu mówiącym, że nawet
najzdolniejszy uczony nie ma prawa rozstrzygać kwestii religijnych
bez jego autoryzacji. Wszystkich nauczycieli, urzędników i sędziów
nominował sam patriarcha.
Jednak głównym
dziełem rabbana Judy było ukończenie Miszny. Za podstawę
swojego zbioru przyjął opracowania Akiby z dodatkami Meira.
Cały olbrzymi materiał przepisów prawnych zmieścił w szczupłych
ramach, możliwych do ogarnięcia pamięcią. Ten jednolity kodeks
był głównym instrumentem prawnym dla całego judaizmu. Zwięzłość
słów miała jedną wadę, bo utrudniała następnym pokoleniom zrozumienie
licznych ustępów i wywołała liczne komentarze.
Miszna stała się obok Pisma
Świętego głównym źródłem życia duchowego Żydów. Z czasem
wyparła Pismo i zdobyła sobie władzę niepodzielną. Węzłem
duchowym związała cały naród żydowski, czyniąc zbytecznym węzeł
cielesny.
Ukazanie się Miszny zamknęło
szereg Tanaitów i położyło kres samodzielnej, twórczej
działalności. Rabban Juda był ostatnim nauczycielem rozwijającym
ustne Prawo. Jego późniejsi następcy byli mówiącymi
opowiadaczami (hebr. "amoiratami").
W 179 r. patriarchą został rabban Jehuda.
Około 180 r. Żydzi osiedlili się nad rzeką
Danube, w miejscu współczesnego miasta Nikopol, na Bałkanach.
W latach 180-192 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Lucjusz Aureliusz Kommodus Antonin.
Lata 192-193 to okres wojny domowej
w Cesarstwie Rzymskim. Pretorianie i legiony obierały swoich
kandydatów na cesarza i prowadziły ciągłe wojny. W końcowym
okresie, walkę prowadził Septymiusz Sewer z Pascenniusem Nigrem.
W Palestynie, Samarytanie opowiedzieli się
po stronie Pascenniusa i rozpoczęli wojnę z Żydami, którzy popierali
Sewera. Walki objęły całą prowincję.
W latach 193-211 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Lucjusz Septymiusz Sewer.
Cesarz Sewer w nagrodę za poparcie, zwrócił
Żydom przywileje i nadał pewną wolność wyznania.
W latach 197-199 Rzymianie prowadzili wojnę
z Partami.
W owym czasie Partowie namówili Żydów do
powstania przeciwko władzy rzymskiej i odbudowy Świątyni Jerozolimskiej.
W 201 r. Rzymianie
krwawo stłumili żydowskie powstanie w Palestynie.
Cesarz Sewer wprowadził surowe dekrety antyżydowskie.
Między innymi pod groźbą najsurowszych kar zabronił poganom
przechodzić na judaizm. Ci, co poddawali się obrzezaniu karani
byli konfiskatą majątku i wygnaniem.
W 210 r. patriarchą został rabbi Gamaliel
III.
W latach 211-217 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Marek Aureliusz Antonin Karakalii. Jego małżonką była
Syryjka, spowinowacona z Żydami. Ona i jej rodzina przez pewien
czas nadawali bieg wydarzeń w Rzymie. Rządy
syryjskie w Rzymie odbiły się korzystnie na Żydach, gdyż już
nie traktowano ich okrutnie i nie prześladowano za wiarę. Żydzi
zaczęli wówczas wchodzić w przyjazne stosunki ze światem zewnętrznym.
W latach 217-218 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Marek Opeliusz Makrin. Został on zamordowany
przez wojsko.
W 218 r. legion rzymski w Syrii obwołał
cesarzem Wariusza Awitiusza Bassianusa Heliogabala. Panował
on w Rzymie do 222 r. i został zamordowany.
W 219 r. rabbi Abba-Areka (175-247), nazwany
Rab, założył w Sura (w Babilonii) szkołę mądrości.
Uczyli się w niej uczniowie z całej Babilonii. Uczelnię
nazywano Be-Rab. Nauka trwała dwa miesiące, po jednym
miesiącu na wiosnę i jesień (Ellul i Adar). Wykłady odbywały
się od rana do wieczora. Działalność Raba w uczelni umacniała
tradycję i tworzyła nowe restrykcje ustnego Prawa,
dzięki którym wzrastała znajomość Zakonu.
Jego najbliższym współpracownikiem był
rabbi Mar-Samuel, który znajomością żydowskiego prawa znacznie
przewyższał Raba. Swoją działalność poświęcił wykładowi Zakonu,
astronomii i medycynie. Stworzył on przepis religijny: "Prawo
państwa jest prawem obowiązującym". Mar-Samuel stanowił
poniekąd epokę w nauce żydowskiej.
Dzięki działalności Raba i Mar-Samuela,
Babilonia wielce przeobraziła się. Naukę ceniono tutaj więcej,
aniżeli kapłaństwo. Babilonia stała się formalnie państwem żydowskim,
którego konstytucją była Miszna, a przedstawicielami
książę wygnania i kierownicy zebrań naukowych.
W latach 222-235 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Aleksander Sewer. Był on przychylny
Żydom i judaizmowi. Był on dobrze wykształcony i podziwiał wzniosłą
moralność judaizmu i chrześcijaństwa.
Cesarz Sewer przywrócił Żydom w Palestynie
urzędy sędziowskie i nadał prawo jurysdykcji karnej. Bramy miasta
Aleia Capitolina (Jerozolima) zostały otwarte dla Żydów.
W 225 r. patriarchą został rabbi
Juda III. Patriarcha Juda mógł posiadać straż przyboczną.
Poszerzył on kontakty żydowskie ze światem zewnętrznym i zniósł
niektóre rygorystyczne zakazy ustnego Prawa, które dotyczyły
kontaktów z poganami.
Po śmierci cesarza Sewera w 235 r. nabrał
tempa proces rozkładu Cesarstwa Rzymskiego. Przez cały ten okres
legiony rzymskie toczyły ciężkie walki, broniąc przed barbarzyńcami
granic Cesarstwa. Chaos, zamieszanie i ucisk podatkowy doprowadzały
imperium do upadku materialnego.
W latach 235-238 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Gajusz Juliusz Werus Maksimus.
W 238 r. w Afryce wybuchło powstanie
chłopskie. Cesarzem obwołano Antoniusza Gordianusa. Zamieszanie
trwało przez kilka lat. Legiony rzymskie stłumiły powstanie
i obwołały cesarzem Gordianusa III, który został zamordowany.
W latach 244-249 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Marek Juliusz Filip Arab. Zginął podczas walk
z barbarzyńcami.
Gdy w 247 r. zmarł Rab, jedynym rektorem
na Babilonię został uznany rabbi Mar-Samuel (180-257).
W tym czasie
w państwie Partów wielkie wpływy zyskała stara religia pogańska.
Powszechnie wprowadzone zostały nauki czarodziejskie, a rozbudzony
fanatyzm magów zwrócił się przeciwko Żydom i chrześcijanom.
Persowie odebrali Żydom w Babilonii sądownictwo kryminalne i
zamknęli dostęp do wszelkich urzędów. Naszczęście bardzo
szybko doszło do pojednania.
W latach 249-251 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Gajusz Messiusz Kwintus Trajan Decjusz. Zginął podczas
walk z Gotami.
W latach 253-260 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Publiusz Aureliusz Licyniusz Walerian.
Upadek materialny Cesarstwa dotknął również
Palestynę. Żydzi nie dysponowali wystarczającymi środkami na
utrzymanie uczelni i uczniów, dlatego patriarcha
Juda rozesłał po diasporze delegatów, aby zbierali składki na
opłacenie kosztów nauki. Delegaci nazywali się apostołami,
a składka zwała się apostale.
W owym czasie Miszna zdobyła
sobie znaczenie Pisma Świętego. Misznę wykładano,
objaśniano i komentowano. Nauczyciele i uczniowie uczyli się
Miszny na pamięć, a jej objaśnianie stało się prawdziwą
sztuką, wymagającą bystrego umysłu i mądrych wywodów.
W okresie od około 230 r. do 435 r.
w Palestynie działało pięć pokoleń amoraitów. Pracowali
oni głównie w czterech akademiach: Sepforis (zwana przez Rzymian
jako Dio Cesarea), Lyddzie (zwana przez Rzymian Diospolis),
Cezarei i w Tyberiadzie. Działalność tych uczelni skupiała się
na Misznie, która stała się alfą i omegą całej
nauki. Od czynności objaśniania, nauczycielom nadano tytuł Amoraitów
(hebr. "Amora" - "objaśniacz").
W 257 r. zwierzchnikiem akademii w
Surze (Babilonia) został rabbi Huna (220-297). Uczynił on Babilonię
zupełnie niezależną od Palestyny, równą pod względem prawnym.
Zerwana została nić wiążąca kraj wygnania z krajem ojczystym.
W 259 r. pogańscy
rabusie zdobyli i zburzyli babilońskie miasto Nahardeę. Ludność
żydowska uciekła i osiedliła się w innych miastach nad Eufratem.
W owym czasie rabbi Juda ben-Jecheskiel
założył własną uczelnię w babilońskim mieście Pumbadicie.
W latach 260-268 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Publiusz Licyniusz Egnatiusz Galienus. Wojny rozrywały
i osłabiały siły imperium.
Postępujące rozproszenie Żydów spowodował
ich napływ do Babilonii. Stopniowo powstały tam coraz silniejsze
ośrodki żydowskie w miastach Pompadyta, Sura i Machuca. W III
wieku w Babilonii istniało już prawziwe centrum życia i myśli
żydowskiej.
W latach 268-270 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Marek Aureliusz Klaudiusz II. Zmarł podczas epidemii
dżumy.
W latach 270-275 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Lucjusz Domicjusz Aurelian. Pragnąc
ujednolicić w państwie religię, ustanowił głównym bogiem imperium
syryjskiego boga słońca Baala. Prześladowania spotkały judaizm
i chrześcijaństwo.
W latach 275-276 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Marek Klaudiusz Tacyt. Został zamordowany.
W latach 276-282 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Marek Aureliusz Probus. Został zamordowany podczas
buntu żołnierzy.
W latach 282-283 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Marek Aureliusz Karus. Zginął od uderzenia piorunu.
W latach 284-305 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Gajusz Waleriusz Aureliusz Dioklecjan. Okazał
się on przychylnym dla Żydów.
W owym czasie patriarchą był Juda
III, syn Gamaliela IV. Nie był on dostatecznie obeznany z Zakonem
i Prawem ustnym, dlatego przekazał zwierzchnictwo nad
uczelnią w Tyberiadzie rabinom Ami i Assi. Na polecenie
patriarchy objeżdżali oni miasta Palestyny i kontrolowali
instytucje religijno-szkolne.
Jedyną wybitną osobistością tych czasów
był rabbi Abbahu z Cezarei. Odznaczał się on wymową i był chętnie
słuchanym kaznodzieją. Swymi kazaniami pocieszał naród, upadający
pod brzemieniem przemocy.
Studia Zakonu, wymagające znacznego
wysiłku umysłowego, chyliły się już wówczas do upadku, ustępując
miejsca łatwiejszej Agadzie. Audytoria, w których wykładano
Talmud, powoli pustoszały, natomiast tłumy cisnęły się
na kazania. W ten sposób stan uczonych podzielił się na nauczycieli
Zakonu (Amoraitów) i kaznodziejów.
Społeczność żydowska w 300 roku (Copyright: Gedeon)
W 303 i 304 r. cesarz Dioklecjan wydał cztery
edykty przeciwko chrześcijaństwu. Cesarz
wyłączył Żydów spod tych surowych edyktów, zwalniających ich
od przymusu do bałwochwalstwa.
W 306 r. w Brytanii umarł cesarz Dioklecjan.
Legiony zachodnie obwołały cesarzem jego syna, Konstantyna.
W Rzymie obwołano cesarzem Maksencjusza. Wybuchła wojna domowa.
W latach 306-337 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Flawiusz Waleriusz Konstantyn.
Przed cesarzem Konstantynem istniały już
gminy żydowskie na terenie Wormacji i Moguncji, między innymi
w Kolonii.
W 306 r. synod chrześcijański w Elwirze
(południowa Hiszpania) pod groźbą surowych kar zabronił chrześcijanom
spożywania posiłków z Żydami, zawierania małżeństw mieszanych
między Żydami a chrześcijanami i zakazał obcowania z Żydami.
W 312 r. w bitwie o panowanie w Rzymie zwyciężył
Konstantyn. Jego przeciwnik utonął w Tybrze. Według legendy
przed bitwą Konstantyn miał ujrzeć na niebie krzyż z napisem
"Tym zwyciężysz". Miało to tłumaczyć późniejszy
życzliwy stosunek cesarza do chrześcijan.
W 313 r. cesarz Konstantyn wydał w Mediolanie
edykt tolerancyjny, pozwalający każdemu wyznawać swoją
religię. Aktem tym objęci byli również i Żydzi, których wiara
została równouprawniona z wszystkimi innymi wyznaniami w imperium.
Patriarchowie, przełożeni szkół i synagog
otrzymali te same prawa co chrześcijańskie lub pogańskie wyznania.
Patriarchę uznano zwierzchnikiem
wszystkich Żydów w państwie rzymskim.
Cesarz Konstantyn jednak bardzo szybko uległ
wpływom fanatycznych chrześcijan, które w swej wypaczonej formie
prześladowało inne religie, w tym i judaizm.
W 315 r. cesarz Konstantyn ogłosił edykt
cesarski, zakazujący nawracanie na judaizm. Była
to zbrodnia główna. Nawracający Żyd i nawrócony chrześcijanin
mieli być ukarani śmiercią.
Prześladowania Żydów i pogan ze strony chrześcijaństwa
i państwa rzymskiego, dotknęły również i gminy żydowskie w Palestynie.
Jerozolima odzyskała swoją dawną nazwę, lecz z pogańskiego miasta
została zmieniona w chrześcijańskie. Żydzi ponownie nie mieli
wstępu do Jerozolimy, w której wybudowano kościół Grobu Pańskiego.
Żydów wpuszczano do miasta jeden raz w roku, w rocznicę zburzenia
Świątyni.
Wtedy to wielu Żydów opuściło ziemię
swoich ojców, a akademie zmniejszyły się i wielce osłabły.
W tej trudnej sytuacji, żydowscy uczeni
przyśpieszyli swoje prace nad zebraniem, spisaniem i skodyfikowaniem
ustnego Prawa. Uczeni pośpiesznie spisali główne normy
prawne. Powstała "Gemara palestyńska", w języku
judeo-aramejskim. Pod względem objętości stanowi on zaledwie
jedną trzecią zawartości pracy uczonych w Babilonie. Tak powstał
"Talmud Jerozolimski".
W tym samym czasie uczelnie żydowskie
w Babilonii znajdowały się w okresie największego rozkwitu.
Na najwyższym poziomie nauki znajdowała się akademia
w Pumbadicie. Działali tam wybitni uczeni, którzy skupili się
na dokończeniu Talmudu, a właściwie to podnieśli oni
studia Halachy na zawrotne wyżyny subtelnej analizy.
W tych sprzyjających
warunkach, jeszcze dwa kolejne pokolenia uczonych studiowały
Torę i Misznę, tworząc Gemarę.
W 320 r. sobór w Elwirze (południowa
Hiszpania) zakazał chrześcijanom pod groźbą klątwy obcowania
z Żydami. W Eliwrze aktywnie działał katolicki biskup Hozjusz
z Korduby, zacięty wróg żydostwa.
W 325 r. powstał Watykański i Synaicki rękopis
hebrajskiej Biblii.
Lata 337-351 to okres długich wojen o tron
cesarski w imperium rzymskim. Walczyło pomiędzy sobą trzech
synów Konstantyna, a w prowincjach wystąpili uzurpatorzy. Ostatecznie
w 351 r. zwyciężył Konstantyn Konstancjusz.
W 339 r. pod karą śmierci zakazano w Cesarstwie
Rzymskim związków małżeńskich pomiędzy Żydami a chrześcijanami,
przy czym karę śmierci wymierzano partnerowi żydowskiemu. Brzemienniejszym
jeszcze w następstwa było ogłoszone cesarskie prawo o niewolnikach.
Pod karą śmierci i konfiskatą całego majątku chrześcijanie nie
mogli być niewolnikami u Żydów. Żydów nazwano "zgubną
sektą", a miejsca gdzie się zbierali, "targowiskami".
W 341 r. synod w Antiochii zabronił
chrześcijanom wspólnych uroczystości wielkanocnych z Żydami.
W 351 r. w Palestynie wybuchło powstanie
żydowskie, pod wodzą Natrona, który ogłosił się Mesjaszem. Przyczyną
wybuchu były prawdopodobnie ogłoszone ustawy antyżydowskie.
Powstańcy bardzo szybko opanowali Tyberiadę i Liddę, lecz
legiony rzymskie krwawo stłumiły powstanie (352 r.). Sepforis,
Tyberiada i Lod zostały doszczętnie zniszczone, a tysiące Żydów
zgładzono. Zniszczono tamtejsze akademie talmudyczne.
W latach 351-361 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Flawiusz Juliusz Konstancjusz II. Pozwolił on sobie na
takie słowa: "Moja wola ma być prawem kościelnym, ma
być religią". Na dworze cesarskim
w Konstantynopolu uważano wyznawców judaizmu za bluźnierców,
ponieważ Żydzi nie chcieli uznać Jezusa za Boga. Od samego początku
panowania Konstancjusza rozpoczęły się masowe prześladowania
Żydów. Wielu pobożnych nauczycieli Zakonu musiało uciekać
do Babilonii.
W latach 354-430 żył i działał Augustyn,
katolicki biskup z Hipo. W "Traktacie przeciwko Żydom"
pisał on, że wolno im żyć tylko po to, by w swoim upokorzeniu
byli "świadkami swojej niesprawiedliwości, a naszej prawdy".
Nie należy ich zabijać, bo noszą znamię Kaina: "Niech żyją
pośród nas, ale niech cierpią i będą stale poniżani".
W 357 r. cesarz Konstancjusz wydał prawo
karzące konfiskatą całego majątku chrześcijanina, który przyłączył
się do "bluźnierczej" społeczności żydowskiej.
Patriarcha Hillel został zmuszony
przez biskupów chrześcijańskich do utrzymywania w tajemnicy
daty żydowskiego święta Pesach. W owym czasie trwały
spory pomiędzy chrześcijanami na temat daty obchodzenia Wielkanocy.
Aby położyć
kres rozterkom w gminach żydowskich w diasporze, patriarcha
Hillel w 360 r. ustalił stały kalendarz księżycowy. Hillel wzorował
się na kalendarzy księżycowym opracowanym w V wieku p.n.e. przez
greckiego poganina Metona. Nowy kalendarz zawierał ogólne prawa
i reguły, według których Sanhedryn obliczał terminy świąt
żydowskich. Od tej pory wszystkie gminy w diasporze mogły samodzielnie
obliczać daty świąt. Hillel własnoręcznie zerwał ostatnią nić
wiążącą diasporę z patriarchatem. Zabezpieczenie egzystencji
judaizmowi leżało mu bardziej na sercu, niż godność jego
własnego domu.
W latach 361-363 w Cesarstwie Rzymskim panował
cesarz Flawiusz Klaudiusz Julian Apostata. Postanowił on bronić
od prześladowań wszystkich uciemiężonych, bez względu na narodowość
i wyznanie. Podjął on próbę wskrzeszenia starego pogaństwa,
jednakże po usunięciu wszystkich śmiesznych jaskrawości. Jego
zamiarem było cofnięcie chrześcijaństwa do właściwych granic.
Cesarz Julian
okazał dużą życzliwość Żydom. Nauka judaizmu o Bogu przejmowała
cesarza czcią. Podziwiał on dobroczynność Żydów i ich troskliwość
o biednych.
Cesarz Julian nazwał patriarchę Hillela
"czcigodnym przyjacielem" i otworzył dla Żydów
bramy Jerozolimy.
W 362 r. cesarz postanowił odbudować
Świątynię Jerozolimską. Miejscowi Żydzi natychmiast przystąpili
do prac porządkowych na Wzgórzu Świątynnym, a wszystkie
gminy z diaspory przysyłały fundusze na odbudowę.
Ze śmiercią cesarza Juliana wybiła ostatnia
godzina pogańskiego Rzymu i ostatecznie utrwaliło się państwo
chrześcijańskie. Kłócący się pomiędzy sobą biskupi opanowali
dwory cesarskie w Konstantynopolu i Mediolanie, oraz Rzym. Pogaństwo
musiało szykować się na śmierć, a wraz
z pogaństwem został wyklęty judaizm.
W latach 363-364 w Cesarstwie Rzymskim
panował cesarz Jowianus. Pozwolił on każdemu w Cesarstwie wyznawać
swoją własną religię, bez obawy poniesienia jakiegokolwiek uszczerbku
z tej przyczyny. Utrzymał w mocy prawnej
wszystkie przywileje dla Żydów.
Ciężar ucisku ze strony nieprzyjaznego chrześcijaństwa
stłumił wszelkie studia Zakonu w Palestynie. Uczelnie
w większości zostały zamknięte, a urząd patriarchy był
szczątkiem minionej chwały. Uprawnienia patriarchy zostały
ograniczone wyłącznie do prawa wykluczania ze społeczności żydowskiej
odstępców, którzy przeszli na wiarę chrześcijańską. Ale i tutaj,
biskupi popierani przez władze świeckie zmuszali przełożonych
gmin żydowskich do zachowania wykluczonym wszystkich przynależnych
im praw.
Pomimo straszliwego
położenia i zubożenia żydowskiej ludności, w Palestynie nadal
działały uczelnie w Tyberiadzie i Judei. Jednak duch
zapału uczonych nieodwołalnie gasł.
Ojciec kościoła łacińskiego,
Hieronim (331-420), założył klasztor w Betlejem. Hieronim
pobierał nauki u tamtejszych uczonych żydowskich. Uczył się
języka hebrajskiego i wykładni Pisma Świętego. Znajomość
hebrajskiego pozwoliła Hieronimowi dokonać przekładu Pisma
na język łaciński (Wulgata).
W owym czasie Hieronim i Augustyn (ojcowie
kościoła chrześcijańskiego) pisali pisma atakujące i
szkalujące Żydów. Uzbroiły one w późniejszych czasach królów,
pospólstwo, mężów stanu, mnichów, krzyżowców i pasterzy w argumenty
antyżydowskie.
Stosunki chrześcijańsko-żydowskie na przestrzeni III-VI wieku
(Copyright: Gedeon)
Im bardziej upadało żydostwo w Palestynie,
tym bardziej ogniskiem judaizmu stawała się Babilonia.
W owym czasie w uczelni w Surze działał Aszi (352-427),
który swoimi wykładami potrafił wzniecić zapał w słuchaczach.
Uczynił on z akademii w Surze centrum życia żydowskiego
w całej Babilonii. Nawet najstarsi Amoraici ulegli dobrowolnie
autorytetowi Aszi i pomagali mu w utwierdzaniu jedności lokalnych
gmin żydowskich.
To właśnie
rabbi Aszi przeprowadził wielkie dzieło zebrania i uporządkowania
Miszny oraz Gemary, tworząc podstawy Talmudu.
Uporządkowany w ten sposób materiał miał wielkie rozmiary,
jednakże ówczesne przekonania nie pozwoliły na spisanie tej
całej wiedzy. Utrwalanie na piśmie ustnej tradycji uchodził
jeszcze za grzech. W owym czasie chrześcijanie posiadali już
tekst Pisma Świętego, lecz Miszna oraz ustny wykład
Zakonu pozostawał pilnie chronioną tajemnicą judaizmu.
W 364 r. Shapur II (309-379) sprowadził do
Persji ponad 7 tys. Żydów.
Od 364 r. w Cesarstwie Rzymskim panowało
dwóch braci cesarzy - jeden na Wschodzie, drugi na Zachodzie.
W latach 364-378 na Wschodzie Cesarstwa
Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Walens. Jego stolicą był
Konstantynopol. Walens był Arianinem i musiał przez cały czas
toczyć walkę z rosnącą w siłę partią katolicką. Był
tolerancyjny i bronił Żydów w swoim państwie przed napaściami.
W latach 364-375 na Zachodzie Cesarstwa
Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Walentyn I. Jego stolicą
był Mediolan. Wybrał on drogę tolerancji w walce pomiędzy Arianami
a partią katolicką.
W 371 r. cesarz
Walentyn wydał edykt tolerancji, pozwalający każdemu
wyznawać swoją religię. Dodatkowo, synagogi zostały zwolnione
od uciążliwego kwaterunku wojska.
W latach 375-383 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego
panował cesarz Flawiusz Gracjan.
W 378 r. Wizygoci, po nawróceniu ich
na arianizm, uciekając na zachód przed Hunami, pobili legiony
rzymskie w bitwie pod Adrianopolem. Cesarz Wschodu Walens zginął
w bitwie. Wizygoci za pozwoleniem cesarskim osiedlili się na
Bałkanach, w Tracji. Od tej pory kolejne plemiona germańskie
zaczęły wlewać się w granice imperium. Rzymski cesarz Gracjan
obronił przed Alamanami granicy na Renie.
W latach 379-395 na Wschodzie Cesarstwa
Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Teodozjusz I Wielkiego. W
394 r. cesarz Teodozjusz jako ostatni skupił w swoim ręku władzę
nad całym imperium rzymskim (wschodnim i zachodnim). Za jego
panowania wzrosło znaczenie kościoła katolickiego, który stał
się potężną organizacją. Cesarz Teodozjusz
był początkowo zwolennikiem tolerancji i bronił Żydów w swoim
państwie przed napaściami. Ogłosił nawet edykt potwierdzający
patriarchom prawo wyłączania swych żydowskich współwyznawców
i zakazujący władzom świeckim oraz klerowi wtrącania się do
spraw wewnętrznych społeczności żydowskiej.
Cesarz Teodozjusz
bardzo często musiał hamować fanatyczną gorliwość chrześcijan,
którzy napadali na Żydów, zakłócali nabożeństwa, plądrowali,
palili i przejmowali synagogi. W
owym czasie największymi wrogami żydostwa byli Jan Chryzostom
z Antiochii i Ambroży z Mediolanu. Jan Chryzostom między innymi
obelgami, synagogi nazwał "teatrami i jaskiniami
łotrów".
W 382 r. cesarz Zachodu Teodozjusz pozyskał
wielu Gotów, werbując wielu z nich do swojej armii i awansując
ich wodzów. Osiedlili się oni na południowym brzegu Dunaju jako
sprzymierzeńcy Rzymu.
W 387 r. Jan Chryzostom (345-407), patriarcha
Konstantynopola, glosił z namaszczeniem, że "odkąd zapadła
decyzja, że Żydzi zostali wydani w ręce demonów... Oni nadają
się tylko do tego, by ich zarżnąć... ich zachowanie w ordynarnej
lubieżności nie jest lepsze niż świni i wołu... Synagoga jest
domem publicznym, jaskinią zbójców, norą dzikich zwierząt".
Twierdził rownież, że kiedy chrześcijanie biją i mordują Żydów,
winni są sami Żydzi, nie chrześcijanie, gdyż ci wypełniają jedynie
"wolę Bożą".
W 388 r. Ambroży, biskup Mediolanu, nakazał
spalenie synagogi, "aby nie było miejsca gdzie Chrystus
jest odrzucany". W jego oczach synagoga "została
zniszczona jako wyraz sądu Bożego". Po raz pierwszy
awanturujący się mnisi na polecenie biskupa ograbili
i spalili żydowską synagogę. W ten sposób antyjudaizm
kleru zamienił się w czyn.
W 393 r. cesarz Teodozjusz, widząc napaści
na Żydów, wydał edykt chroniący ich od prześladowań ze strony
chrześcijan. Namiestnicy mieli obowiązek karać chrześcijan winnych
napaści na Żydów, zakłócania nabożeństw i znieważania synagog.
Jednak edykty i rozkazy cesarskie nie
były w stanie powstrzymać ludzkiej nienawiści podsycanej przez
fanatycznych nauczycieli religijnych.
W 395 r. cesarz Teodozjusz umierając podzielił
podzielił imperium rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i
Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum).
W 395 r. skończył się okres władzy Rzymian
nad Palestyną, która przeszła w sferę wpływów Bizantyńczyków.
ŚREDNIOWIECZE
W latach 395-408 w Cesarstwie Wschodniorzymskim
panował cesarz Arkadiusz. Stolicą Bizancjum był Konstantynopol.
Cesarz Arkadiusz
był przychylny dla Żydów, gdyż szybko się zorientował, że mogą
być oni źródłem dochodu. W 396 r. wydał prawo pozwalające Żydom
samodzielnie ustanawiać własnych dozorców targowych. Inne prawo
broniło patriarchów przed zniewagami.
W 397
r. chrześcijanie w Ilyrii zaczęli napadać na synagogi.
Cesarz Arkadiusz (Wschód) nakazał wówczas namiestnikowi chronić
Żydów przed napaściami.
W latach 395-423 w Cesarstwie Zachodniorzymskim
panował cesarz Honoriusz.
W 399 r. na obszarze prefektury Apulii i
Kalabrii (Italia - Zachód) zabroniono Żydom pod surową karą
wywożenia do Palestyny daniny dla patriarchy. Nakazano
konfiskatę zebranych pieniędzy na rzecz skarbu cesarskiego.
W 5 lat później cofnięto ten nakaz.
W 400 r. Longobardowie, lud germański pochodzący
ze Skandynawii, osiedlili się nad Dunajem w Panonii. Równocześnie
Wizygoci pod wodzą Alaryka napadli na Włochy.
W 406 r. Wandalowie (ta nazwa oznacza:
podróżujący, pielgrzymi) napadli na Galię wraz
z germańskimi sprzymierzeńcami - Alanami, Swewami (plemiona
germańskie zamieszkujące tereny nad środkową Łabą) i Burgundami.
W 407 r. Rzymianie osiedlili koło Moguncji
Burgundów, plemię germańskie pochodzące z Pomorza Zachodniego.
W latach 408-450 w Cesarstwie Wschodniorzymskim
panował cesarz Teodozjusz II. Jego niedołęstwo
zapewniało bezkarność fanatycznej gorliwości biskupów
chrześcijańskich i zachęcało ich do okrutnych czynów. W ten
sposób zaczynały się dla Żydów właściwe wieki średnie.
Cesarski edykt zakazał Żydom w Bizancjum
budowania nowych synagog, sprawowania funkcji sędziowskich
w sporach z chrześcijanami, posiadania niewolników chrześcijańskich
i innych rzeczy.
Stopniowo pojawiały się gminy żydowskie w
Arabii. Dzięki pochodzeniu semickiemu, Żydzi mieli wiele punktów
styczności z plemionami arabskimi. Ich język był podobny, a
obyczaje niewiele się różniły. Żydzi bardzo szybko zarabizowali
się do tego stopnia, że tylko religią odróżniali się od Arabów.
Żydzi południowo-arabscy trudnili się
głównie handlem z Indiami, Bizancjum i Persją. Żydzi północno-arabscy
zajmowali się rolnictwem, hodolwą bydła, handlem karawanowym
i sprzedażą broni. Przewagę nad ludnością arabską zapewniała
im religia oraz znajomość sztuki pisania. Arabowie nazywali
Żydów "ludem pisma".
Cesarstwo Wschodniorzymskie i Cesarstwo Zachodniorzymskie w
400 roku (Copyright: Gedeon)
W 409 r. cesarz Honoriusz (Zachód) wydał
edykt zakazujący pozywać Żydów przed sądy w soboty i święta
żydowskie. Żydów wyłączono także od służby wojskowej i innych
niezgodnych z ich wiarą rzeczy.
Przed podbojem Hiszpanii
przez Wizygotów, znajdowały się już tam liczne gminy żydowskie,
które cieszyły się wolnością i prawami obywatelskimi. Byli to
potomkowie żydowskich niewolników, zesłanych do Hiszpanii po
powstaniach za cesarzy Wespezjana, Tytusa i Hadriana. O ilości
Żydów świadczy, że Grenada i Tarragona były nazywane "miastami
żydowskimi". W Kordowie istniała "brama żydowska".
W owym czasie, w Hiszpanii Żydzi i chrześciajnie żyli zgodnie,
często zawierając mieszane małżeństwa.
Sobór
illibeytański zakazał chrześcijanom w Hiszpanii utrzymywania
z Żydami przyjacielskich stosunków i zawierania mieszanych małżeństw.
W taki to sposób kler katolicki jako pierwszy w Hiszpanii rozpoczął
wznoszenie muru granicznego pomiędzy Żydami a chrześcijanami.
W 409 r. Wandalowie, Swebowie i Alanowie
wyruszyli do Hiszpanii, gdzie się osiedlili. Swebowie stworzyli
własne państwo w północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego.
Wizygoci po raz drugi wkraczyli do Włoch i Rzymu.
W 412 r. Wizygoci przeszli przez teren
południowej Galii, a następnie rozpoczęli podbój Hiszpanii.
W 418 r. Wandalowie w Hiszpanii stali się poddanymi króla Wizygotów,
Walla, który przyjął podległość Cesarstwu Zachodniorzymskiemu.
Wizygoci byli arianami. Prześladowali
oni katolików, lecz Żydzi mogli spokojnie żyć w Hiszpanii, ciesząc
się równością cywilną i zajmując różne urzędy.
W 415 r. biskup Cyryl podburzył chrześcijan
w Aleksandrii (Egipt), którzy siłą zajęli synagogi i
wypędzili wszystkich Żydów z miasta. Całe żydowskie mienie przypadło
pospólstwu.
Na wyspie Minorce, tamtejszy biskup
Sewer zmusił wszystkich Żydów do przyjęcia chrześcijaństwa.
Żydzi ciesząc się w Arabii całkowitą wolnością
głosili okolicznym plemionom przykazania Zakonu. Około
420 r. Arabowie przyjęli żydowski kalendarz świąteczny.
Wielu Arabów przyjmowało wówczas judaizm.
W 423 r. chrześcijanie siłą zagarnęli synagogi
w Antiochii (Bizancjum). Ten akt fanatycznej przemocy znalazł
poparcie w osobie Szymona Słupnika, który w pobliżu Antiochii
wiódł pustelnicze życie.
W 425 r. cesarz Bizancjum, Teodozjusz, zniósł
patriarchat. Z ostatnim patriarchą Gamalielem
uschła ostatnia latorośl szlachetnego drzewa rodu Hillela. Piętnastu
patriarchów sprawowało w tym czasie rządy, przewodnicząc
duchowemu życiu żydostwa. Wielu patriarchów otaczało
opieką naukę, wolność i narodowość. Dzieje ich życia stanowią
ważną część składową ogólnych dziejów żydowskich.
W latach 425-455 w Cesarstwie Zachodniorzymskim
panował cesarz Walentynian III.
W 429 r. Wandalowie, Alemanowie i Swewowie
udali się do Afryki i założyli swoje państwo ze stolicą w Kartaginie.
Państwo Wandalów w północnej Afryce ze stolicą w Kartaginie
istniało do 534r.
W 429 r. dekret cesarza Teodozjusza (Zachód)
nakazał przełożonym gmin żydowskich w Cesarstwie Zachodniorzymskim
w dalszym ciągu zbierać fundusze, który przedtem były przesyłane
dla patriarchy do Palestyny. Teraz miały być przekazywane
do skarbca cesarskiego.
W 435 r. rabin Judah HaNasi wyznaczył tę
datę jako moment przyjścia Mesjasza (365 lat po zniszczeniu
Świątyni). Po zawodzie, jego uczeń, rabin Hanina ustalił
datę na 470 r. (400 lat po zniszczeniu Świątyni).
W 438 r. uznano Żydów za niezdolnych do piastowania
jakiegokolwiek urzędu. W ten sposób byli oni spychani na całkowity
margines społeczeństwa.
W 442 r. Jose ogłosił się na Krecie nowym
Mojżeszem, który otworzy Żydom otwartą drogę do Ziemi Obiecanej.
W zapale religijnym, jego zwolennicy skakali do morza i tonęli.
W 449r. biskup rzymski Leon I (440-461)
bez zgody innych biskupów przyjął tytuł prymatu,
tj. pierwszeństwa jako papież Leon I Wielki. Był
on pierwszym papieżem kościoła katolickiego w rzeczywistym
znaczeniu tego słowa.
W 456 r. król sasanidzki Jedzygier II wprowadził
pierwszy przymus religijny na terenie Babilonii. Zakazano Żydom
święcenia soboty. Ten akt przemocy religijnej wynikał z wrogości
pogańskich magów.
W 465 r. konsylium synodu w Vannes
(Galia) zabroniło duchowieństwu w państwie Franków uczestnictwa
na ucztach u Żydów. Jednak ta ustawa kanoniczna nie była
w stanie zakłócić zgodnego pożycia lokalnej społeczności.
W latach 474-484 w Babilonii trwały okrutne
prześladowania Żydów, których fałszywie oskarżono o zabicie
i odarcie ze skóry dwóch magów. Wymordowano wówczas połowę
Żydów z miasta Ispaham, a dzieci żydowskie oddano do pogańskiej
świątyni ognia, by je wychować w kulcie pogańskim. Próbowano
zmusić przemocą babilońskich Żydów do przejścia na magizm.
Dorosłych mordowano, a dzieci wychowywano w nowej wierze. Zburzono
uczelnie i zlikwidowano żydowskie urzędy. Zginęli najwięksi
żydowscy wykładowcy Zakonu.
Bezpośrednim
skutkiem krwawych prześladowań w Babilonii, była ucieczka Żydów
na południe do Arabii i na wschód do Indii, a nawet do Chin.
W 476 r. wódz Herulów, Odoaker, obalił Cesarstwo
Zachodniorzymskie. Insygnia cesarskie odesłano do Konstantynopola.
Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło.
W latach 481-511 w nowo powstałym państwie
Franków panował Chlodwig. Jego rozległe państwo obejmowało prawie
całą Galię i wielkie obszary za Renem.
Na obszarze
państwa frankońskiego Żydzi mieszkali w Owernii (Arvenra), Caracasonne,
Orleanie, Paryżu i Belgii. Duża gmina żydowska znajdowała się
w Marsylii, którą nazywano "miastem hebrajskim".
W państwie frankońskim Żydzi trudnili się rolnictwem, rzemiosłem
i handlem. Na własnych okrętach żeglowali po rzekach i morzach.
Uprawiali sztukę lekarską. Przy tym wszystkim, żyli w zupełnej
zgodzie z lokalną ludnością i często zawierali mieszane małżeństwa.
Nawet kler chrześcijański traktował Żydów w tym państwie przyjaźnie.
W 488 r. Ostrogoci rozpoczęli podbój
Italii, który ukończyli w 493 r. Powstało państwo Ostrogotów
w Italii ze stolicą w Rawenie, które trwało do 552 r.
W owym czasie
istniały już liczne gminy żydowskie w Italii - Rawena, Neapol,
Wenecja, Palermo, Mesyna, Agrygien i wyspa Sycylia.
Około 490 r. grupa żydowskich uciekinierów
z Babilonii osiedliła się w Indiach, na wybrzeżu Malabaru. Otrzymali
oni szerokie swobody i przywileje. Ich zwierzchnikiem (mardelias)
został Józef Rabban, który otrzymał przywileje książąt indyjskich.
Siedemdziesięciu dwóch jego następców sprawowało po nim rządy
nad gminami żydowskimi w Indiach.
Gdy w Babilonii ustały prześladowania, Żydzi
natychmiast otworzyli swoje uczelnie. Rektorem w Surze
został Rabin (488-499), a w Pumbadicie Jose (471-520). Byli
oni "ostatnimi z epoki Amoraitów". Za
jedyny cel swojego życia wyznaczyli sobie ukończenie i zamknięcie
zbioru Talmudu.
Talmud stał się wychowawcą społeczności
żydowskiej we wszystkich krajach diaspory, i to dobrym wychowawcą,
gdyż podczas ciemnych wieków krwawych prześladowań i powszechnej
demoralizacji, naród żydowski wytrwał na wysokim poziomie etycznym.
Wszystkie gminy w diasporze zjednoczyły się wokół Talmudu,
który strzegł je przed rozbiciem i sekciarstwem.
W latach 493-526 w Italii panował król ostrogocki
Teodoryk Wielki. Był on Arianinem, lecz
nie sprzyjał Żydom i gorąco pragnął ich nawrócenia na chrześcijaństwo.
Nie pozwolił budować nowych synagog w Italii, ani ozdabiać
starych, lecz zezwolił na ich naprawy.
Za panowania Teodoryka, w Italii wybuchały
pogromy żydowskie, lecz miały one charakter demonstracji ludności
katolickiej przeciwko ariańskiemu królowi.
Po 500 r., król Jemenu, Kawada, przyjął judaizm.
Wieść o arabskim państwie żydowskim rozeszła się po całym ówczesnym
świecie.
W 501 r. w Babilonii duże przywileje otrzymali
zwolennicy pogańskiego kultu ognia, którzy przybrali
nazwę Zendików. Doprowadzili oni do wielkiego zamieszania
w kraju i powszechnego upadku moralności.
W 501 r. Palestynę nawiedziło duże trzęsienie
ziemi, które całkowicie zniszczyło miasto portowe Akko.
W 513 r. w Babilonii wybuchło powstanie żydowskie,
na czele którego stanął egzylarcha Mar-Sutra II. Żydzi
wywalczyli niepodległość dla małego państewka ze stolicą w Machuzie.
Usunęli tam bałwochwalstwo i powstrzymali upadek moralny. Jednakże
w 520 r. państewko żydowskie zostało krwawo zniszczone.
W Babilonii na pewien czas ustał urząd
egzylarchów, zamknięto uczelnie talmudyczne, a
prześladowani nauczyciele Zakonu musieli się ukrywać.
W 516 r. frankoński władca Burgundii (stolicą
był Orlean), Zygmunt, przeszedł z arianizmu na katolicyzm. Uznał
on za swój obowiązek tępienie wszystkich innowierców, w tym
Żydów. Ten władca wzniósł pierwszy mur graniczny pomiędzy Żydami
a chrześcijanami.
W 517 r. konsylium
synodu w Epaon (państwo Franków) postanowiło zakazać
laikatowi chrześcijańskiemu w Burgundii brania udziału
w ucztach u Żydów.
Nietolerancja religijna w Burgundii
przenikała stopniowo do pozostałych państw frankońskich.
W latach 520-530 jemeński władca Zorah Dhu-Nomas
przyjął hebrajskie imię Jussuf (Józef) i rozpoczął wpajanie
zasad judaizmu w swoim narodzie.
W latach 527-565
w Bizancjum panował cesarz Justynian Wielki. Był on autorem
haniebnego prawa, odmawiającego świadkom żydowskim wiarygodności
w sprawach przeciwko chrześcijanom i uwzględniające ich zeznania
jedynie w sprawach Żydów z Żydami.
Cesarz Justynian zniewolił Żydów na
terenie Bizancjum pełnieniem uciążliwych urzędów magistrackich
(dekurjonat), nie przyznając im jednak wyróżnienia i wolności.
"Niechaj dźwigają jarzmo i jęczą pod jego ciężarem,
ale mają być uważani za niegodnych wszelkiego zaszczytu".
Cesarz Justynian orzekł, że "Żydzi
są bez czci i wiary, że żyją w obrzydzeniu duszy, podobnie jak
obrzydliwym jest ich majątek". W Bizancjum po raz pierwszy
rozległo się hasło, obarczające Żydów największą zbrodnią. Napiętnowano
ich jako zabójców Boga - Jezusa. Nie mordowano ich jednak, lecz
tolerowano, by ich upokarzać, ciemiężyć i nękać. Zniesiono wtedy
wiele ustaw chroniących do tej pory życie religijne i prawa
Żydów. Ilekroć zbiegała się w czasie żydowska Pascha z chrześcijańską
Wielkanocą, cesarz oraz biskupi zabraniali Żydom obchodzić
swe święto. Jednakże ingerencja w wewnętrzne życie żydowskie
była o wiele głębsza. Nakazano używać w synagogach chrześcijańskie
przekłady Pisma Świętego (553 r.) W ten sposób usiłowano
nawrócić wszystkich Żydów na chrześcijaństwo. Zabroniono Żydom
wygłaszać wyznania jedności Boga, tak jakby wymówienie słów:
"Bóg nasz jest jedyny", było bluźnierstwem
wobec tzw. "Trójcy Świętej". Następnie zakazano
odczytywać w sobotę wersetów z proroka Jeremiasza, zapowiadających
Syjonowi pocieszenie i wyzwolenie w przyszłości.
W 530 r. chrześcijański władca Etiopii, nygus
Elesbaa, uzbroił znaczną armię i przygotował wielką flotę wzmocnioną
okrętami egipskimi przysłanymi przez Bizancjum. Etiopczycy przeprawili
się do Arabii i zniszczyli żydowskie państwo Jemenu. Zwycięzcy
najwięcej mordowali Żydów.
W 531 r. król sasanidzki Nuszyrwana zwrócił
Żydom odebrane prawa i przywileje w Babilonii.
Akademie w Surze i Pumbadicie
poświęciły całą swoją działalność krzewieniu nauki Talmudu.
Był to wówczas jedyny cel wszystkich pobożnych serc. Studiowanie
Talmudu rozwijało duchowość, przynosiło sławę i wspierało
interesy doczesne. Prześladowanie nauki uczyniło ją dla wszystkich
drogą i świętą.
W latach 536-555, korzystając z niesnasek
wewnątrz Ostrogotów, po śmierci Teodoryka Wielkiego, cesarz
bizantyński Justynian I wysłał swoją armię na podbój Italii.
Podczas wojen z Bizancjum, Żydzi bronili
między innymi Neapolu. Jednak cała Italia została podbita
i stała się prowincją Cesarstwa Bizantyńskiego. W Italii panował
egzarcha (zarządza prowincji z ramienia cesarza). Żydzi
italscy byli poddanymi egzarchy Narzesa z Egzarchatu Raweńskiego.
W 538 i 545 r. konsylia synodów w
Orleanie (Burgundia w państwie Franków) podjęły nowe uchwały
zakazujące chrześcijanom uczestnictwa w ucztach u Żydów. Zabroniono
również Żydom w Orleanie wychodzić na place i ulice podczas
święta Wielkanocy.
W 547 r. lokalna społeczność chrześcijańska
wymordowała Żydów i Samarytan w Cezarei.
W 554 r. władca Neustrii (dzielnica państwa
Franków ze stolicą w Paryżu), Childbert I, zakazał Żydom w swojej
dzielnicy wychodzić na ulice oraz place podczas święta Wielkanocy.
W 561 r. nastąpił rozpad państwa Franków
na trzy dzielnice: Austrazję (stolicą Reims), Neustrię (stolicą
Paryż) i Burgundię (stolicą Orlean).
W 568 r. do Italii północnej wkroczyli
Longobardowie i założyli własne państwo ze stolicą w Pawii.
W 576 r. biskup Awitus (państwo Franków)
podjudził pospólstwo w Clermont do zburzenia okolicznych synagog.
Żydom dano wybór: ochrzczą się albo opuszczą miasto. W pogromie
zginęło wielu Żydów. Pod przymusem ochrzciło się 500 Żydów.
W owym czasie biskup Awitus z Arweny (rezydował w Clermont)
był najbardziej zagożałym wrogiem żydostwa w państwie Franków.
Konsylium soboru
macońskiego (państwo Franków) odsunęło Żydów od pełnienia obowiązków
sędziowskich i od dzierżawienia ceł oraz podatków "aby
się nie zdawało na pozór, że ludność chrześcijańska jest im
podwładna". Żydom nie wolno było siedzieć w towarzystwie
duchowieństwa chrześcijańskiego.
W 579 r. król sasanidów Hormisdas, rozpoczął
prześladowanie Żydów w Babilonii. Ponownie zamknięto akademie
w Surze i Pumbadicie, a magowie krwawo prześladowali
wszystkich innowierców.
W 581 r. z Państwa
Sasanidów (Babilonia) uciekli nauczyciele Zakonu. Znaleźli
oni schronienie u pobliskiego szejka arabskiego i założyli nową
uczelnię w Peroz-Szaburze (nieopodal Nahardei).
W 587 r. król Wizygotów, Rekader, odstąpił
od araianizmu i przeszedł na katolicyzm. Natychmiast
ograniczył on swobody i prawa Żydów w Hiszpanii.
W 589 r. Synod
Toledański III zabronił Żydom w Hiszpanii wchodzenia w związki
małżeńskie z chrześcijankami, utrzymywania chrześcijańskich
konkubin i posiadania chrześcijańskich niewolników. Odsunięto
ich także od piastowania urzędów publicznych w Hiszpanii. Postanowiono
także, że dzieci z mieszanych małżeństw (żydowsko-chrześcijańskich)
będą przymusowo chrzczone.
W 589 r. Bizancjum odstąpiło znaczną część
Italii Longobardom, którzy nie interesowali
się Żydami i traktowali ich tak jak inne grupy narodowe. Nawet
później, gdy 653 r. Longobardowie jako ostatni przeszli z arianizmu
na katolicyzm, italscy Żydzi nie mieli powodów do skargi.
W latach 590-604 głową kościoła
katolickiego był papież Grzegorz I Wielki. Uniezależnił
się on politycznie od Bizancjum i skupił faktyczną władzę świecką
i kościelną nad Rzymem i okręgiem rzymskim. Stopniowo niezależnymi
władcami środkowej Italii stawali się papieże. Papież
Grzegorz wygłosił zasadę, że Żydów nawracać należy łagodnością
i perswazją, a nie przemocą.
W latach 602-610 w Bizancjum panował cesarz
Fokas. Uznał on prymat papieża nad Bizancjum.
W owym czasie,
rozgoryczeni nieustannym pasmem udręczeń Żydzi z Antiochii (Bizancjum)
wzniecili powstanie i krwawo zemścili się na chrześcijanach
za wcześniej doznane krzywdy. Walki
z powstańcami były tak ciężkie, że cesarz musiał wysłać do Antiochii
dwóch swoich wodzów. Połowę Żydów wymordowano, a drugą połowę
okaleczono.
Społeczność żydowska w 600 roku (Copyright: Gedeon)
W 606 r. rozpoczęła się długotrwała wojna
Bizancjum z Persją. W 610 r. Persowie próbowali zdobyć Konstantynopol
i zajęli stopniowo Syrię i Egipt. W 614 r. najechali na Palestynę.
Na wezwanie Persów, palestyńscy Żydzi wzniecili
powstanie przeciwko Bizancjum. Żydowscy powstańcy walczyli pod
wodzą Beniamina. Mszcząc się na chrześcijanach za wcześniej
doznane krzywdy, Persowie i Żydzi zdobywali kolejne miasta,
aż ostatecznie zdobyli Jerozolimę. W samym mieście wymordowano
90 tysięcy chrześcijan. Burzono kościoły i klasztory w całej
Palestynie.
Persowie jednak
zawiedli nadzieje Żydów na utworzenie nowego państwa żydowskiego
i odbudowę Jerozolimy. Licznych Żydów uwięziono i zesłano na
wygnanie do Persji. Pomimo tego, w latach 614-617 Żydzi
mogli sprawować ograniczoną władzę w Jerozolimie. W owym czasie,
w Palestynie żyło najwyżej 150 tys. Żydów, mieszkających w 43
osadach.
W 612 r. wizygockim królem Hiszpanii został
Sisebut, który okazał się dla Żydów
"biczem bożym" i swoim postępowaniem z nimi
ściągnął klęskę na całe swoje królestwo. Sisebut wydał dekret,
nakazujący wszystkim Żydom przyjąć w oznaczonym terminie chrzest
lub opuścić ziemie wizygockie. Rozkaz ten wykonano z całą bezwzględnością.
Wielu Żydów
zostało zmuszonych do wyemigrowania z Królestwa Wizygotów (Hiszpania).
Udawali się oni do Królestwa Franków (Francja) lub do północnej
Afryki.
W 613 r. Chlotar (613-629) zjednoczył wszystkie
państewka frankońskie i został królem Królestwa Franków. Gorliwie
strzegł interesów kleru katolickiego i zaciekle nienawidził
Żydów.
W 615 r. konsylium
synodu w Paryżu (Królestwo Franków) odsunęło Żydów od
sprawowania wszelkich urzędów w administracji i wojsku.
W 621 r. nowy król wizygocki Swintila uchylił
antyżydowskie edykty w Hiszpanii. W tych nowych okolicznościach,
wielu hiszpańskich Żydów wróciło do kraju.
Judaizm nie tylko zjednał sobie niektóre
plemiona arabskie i zaszczepił wśród nich zarządzenia Zakonu,
ale wzbudził też założyciela nowej religii, Mahometa (570-632).
Mahomet był wychowankiem judaizmu
w arabskim mieście Mekka. W 622 r. przybył do Jathribu, gdzie
mieściła się uczelnia żydowska (miasto to zostało później
nazwane Medina). Mahomet starał się pozyskać przychylność Żydów
dla swoich poglądów religijnych, jednakże został odrzucony.
W 624 r. Mahomet
stanowczo zerwał z Żydami i zaczął powszechnie głosić wśród
Arabów swoją wykładnię wiary. Uważał on, że otrzymał objawienie
od Boga. Zmienił kierunek zwracania się przy modlitwie z Jerozolimy
na Mekkę. Zamiast żydowskiego postu Aszura ustanowił święty
miesiąc Ramadan.
Jero rozgoryczenie z powodu odrzucenia
przez Żydów, zmieniło się w otwartą nienawiść. Głoszona przez
Mahometa religia, zwana Islamem, czyli poddaniem się
woli Bożej, stała się potężnym czynnikiem ideologicznym,
jednoczącym świat arabski i dynamizującym go. Mahomet głosił:
"O wierni, nie wybierajcie Żydów i chrześcijan na sojuszników.
Niechaj się sami bronią. Kto się z nimi przyjaźni, staje się
jako jeden z nich. Bóg nie znosi ludu grzesznego."
W 625 r. Mahomet wygnał Żydów z miasta i
okolic Mediny.
Uchodźcy osiedlili
się w Chajbarze. Część żydowskich uchodźców zawiązała koalicję,
aby wspólnie walczyć z Mahometem. W 626 r. wspólnymi siłami
uderzyli na Arabów w Medinie. Ponieśli jednak porażkę
i w 627 r. poddali się prosząc Mahometa o łaskę. Na placu publicznym
w Medinie zamordowano 700 Żydów.
W 627 r. palestyńscy Żydzi zawarli tajne
porozumienie z Bizancjum. W zamian za wspólną walkę przeciwko
Persom, cesarz Herakliusz zapewnił im bezkarność za krzywdy
wyrządzone chrześcijanom i przyrzekł liczne przywileje.
W 628 r. na
mocy zawartego pokoju Persowie opuścili Palestynę. W 629 r.
kraj został ponownie zajęty przez Bizancjum. Cesarz Herakliusz
nakazał wymordować wszystkich złapanych Żydów. Zamknięto Żydom
wstęp do Jerozolimy.
W 628 r. Mahomet uderzył na związek małych
żydowskich gmin w Chajbarze, które zostały zmuszone do płacenia
Arabom corocznego haraczu.
Mahomet stworzył
religijne państwo arabskie obejmujące znaczną część Półwyspu
Arabskiego z miastami: Jatrib (nazwanym później Madinat an-Nabi,
czyli Medyna - "miasto proroka") i Mekka.
Ekspansja terytorialna Arabów (lata 600-900) (Copyright: Gedeon)
W latach 629-639
w Królestwie Franków panował Dagobert I. Został on przez
historię zaliczony do najzagorzalszych wrogów żydostwa. W owym
czasie tysiące Żydów uciekało z Hiszpanii do państwa frankońskiego,
lecz i tutaj czekały na nich upokorzenia i prześladowania za
wiarę.
W 629 r. król Dagobert dał wszystkim
Żydom w Królestwie Franków termin na przyjęcie chrześcijaństwa.
Oporni mieli zostać zgładzeni.
W 631 r. hiszpańscy magnaci i kler katolicki
obalili króla i wybrali nowego króla Sisenada, który z całą
gorliwością popierał interesy kościoła katolickiego w Hiszpanii.
W 633 r. synod
w Toledo pod przywództwem arcybiskupa Izydora postanowił,
że nie należy nawracać Żydów na chrześcijaństwo przemocą i groźbą
kar. Pomimo tego, bardzo ograniczono prawa Żydów w Hiszpanii,
potwierdzając słuszność antyżydowskich dekretów Rekadera z 589
r.
Synod w Sisenanda podjął uchwałę
dotyczącą Żydów, którzy przeszli na chrześcijaństwo, a następnie
powrócili do judaizmu. Kler hiszpański postanowił, aby
takich Żydów przemocą odciągać od wiary żydowskiej. Ich dzieci
miały być odebrane rodzicom i zamknięte w katolickich klasztorach.
Przez cały ten
czas względnie łagodnie traktowano w Hiszpanii Żydów, którzy
wiernie trzymali się tradycji judaizmu.
W owym czasie
arcybiskup Izydor z Sewilli napisał dwie książki przeciwko
Żydom. Przy ich pomocy kler chrześcijański usiłował odciągnąć
Żydów od judaizmu. Izydor udowadniał dogmaty katolickie
przy pomocy tekstów Pisma Świętego.
Doszło wówczas
do ostrej polemiki żydowsko-chrześcijańskiej w Hiszpanii. Nauczyciele
żydowscy odpowiedzieli Izydorowi dziełami polemicznymi, które
przewyższały katolickie w znajomości tekstów biblijnych.
W 632 r. wprowadzono przymusowy chrzest Żydów
w całym cesarstwie bizantyńskim.
Gdy w 632 r. zmarł Mahomet, jego uczniowie
spisali jego nauki w księdze Koran, która stała się świętą
księgą Islamu. Religijny fanatyzm połączony z zapałem
wojennym i żądzą podbojów, opętały umysły Arabów. Islam
stał się największym wrogiem chrześcijaństwa i Żydów.
Następcy Mahometa, zwani kalifami, czyli
zastępcami proroka, powiększyli obszar swego państwa i bardzo
szybko doszło do otwartego konfliktu między islamem a chrześcijaństwem.
W rękach kalifów skupiała się władza religijna, wojskowa i cywilna.
W latach 632-634 nad Arabami panował
kalif Abu-Bekr.
W latach 634-644 nad Arabami panował kalif Omar. Wypędził
on Żydów z Chajbaru i Wadil-Kora oświadczając "aby stopa
Żyda i chrześcijanina nie kalała świętej gleby arabskiej".
Żydzi
arabscy wypędzeni z Chajbaru zostali osiedleni w większości
na terenie Babilonii i Palestyny. Miłowali oni judaizm,
dla którego poświęcili wszystko co posiadali w Arabii. Jednakże
judaizm arabski dzieliła przepaść od judaizmu talmudycznego,
którego nauczano w Babilonii i Palestynie. Żydzi arabscy miłowali
wolność i czuli się skrępowani ilością zakazów Talmudu.
W ten sposób zaistniało rozszczepienie w społeczności żydowskiej
na dwa obozy. Istotą problemu był Talmud.
--------------------------------------------------
Materiały opracowywane na podstawie: patrz
.
--------------------------------------------------
CIĄG DALSZY HISTORII:
|