----------------------------------------------------------------

---------------- LITERATURA ----------------

1910 rok --> Paul Johann Ludwig von Heyse (1830-1914) - urodzony w
                              Niemczech, autor ponad stu nowel traktujących głównie o
                              potędze miłości ciążącej nad losem bohaterów, naiwność fabuły
                              rekompensują barwne opisy i zaskakujące puenty. "Nowele
                              włoskie" (1923), "Cztery kobiety" (1928), "Kleopatra" i inne
                              nowele (1928). W jego dorobku można znaleźć 60 sztuk
                              teatralnych, 24 tomy nowel, 9 zbiorów poezji i 6 powieści.
                 - Nobel "za artyzm i idealizm, które demonstrował na przestrzeni całej
                              swojej długiej i płodnej twórczo drogi jako poeta liryczny,
                              dramaturg, powieściopisarz i autor znanych na całym świecie
                              nowel".

1927 rok --> Henri Bergson (1859-1941) - urodzony we Francji, profesor filozofii
                              College de France, członek Akademii Francuskiej. Twórca
                              intuicjonizmu, krytyk poznania intelektualnego i analitycznego
                              jako przystosowanych do celów utylitarnych a nie czysto
                              poznawczych, stworzył oryginalną koncepcję trwania,
                              przeciwstawianego jednorodnemu czasowi fizycznemu, jak
                              również koncepcję intuicji pojętej jako chwytanie rzeczy w ich
                              naturalnym ruchu i zmianie. Głosił tezę o przenikającym
                              rzeczywistość "pędzie życiowym" (franc. elan vital),
                              stymulującym nieustanną twórczą ewolucję i trwanie jej
                              niepowtarzalnych stanów (witalizm). Podjął próbę rehabilitacji
                              metafizyki, interesował się mistyką, którą uważał za
                              najszlachetniejszy przejaw życia duchowego. Wywarł znaczny
                              wpływ na myśl filozoficzną XX w., na estetykę i literaturę piękną.
                              "O bezpośrednich danych świadomości" (1889), "Wstęp do
                              metafizyki" (1903), "Ewolucja twórcza" (1907), "Les Deux
                              Sources de la morale et de la religion" (1932).

1958 rok --> Borys Leonidowicz Pasternak (1890-1960) - urodzony w Rosji,
                              uprawiał intelektualną poezję refleksyjną, opartą na własnym
                              systemie filozoficzno-estetycznym, tematycznie związaną z
                              przyrodą i miłością. Zbiory poezji "Blizniec w tuczach" (1914),
                              "Powierch barjerow" (1917), "Życie moja siostra" (1922), "Tematy i
                              wariacje" (1923). Poematy o tematyce rewolucyjnej i wiersze
                              filozoficzne. Międzynarodowy rozgłos zdobył dzięki powieści
                              "Doktor Żywago" (1957), ukazującej rewolucję z perspektywy
                              inteligenta, nie uznającego przemocy za zasadę budowania
                              przyszłości. Nie przyjął Nagrody Nobla, pod wpływem ostrych
                              nacisków prasy i władzy.
                 - Nobel "za powieść Doktor Żywago".

1966 rok --> Szmuel Josef Agnon (1888-1970) - urodzony na Ukrainie,
                              właściwie Sz.J. Czaczkes. Pisał w języku hebrajskim, autor
                              powieści i opowiadań obrazujących głównie środowisko
                              chasydzkie z przełomu XIX i XX w., m.in.: "Agunot" ['porzucenie
                              żony'] (1908), "Tmol shilshom" ['przedwczoraj'] (1945).

1966 rok --> Nelly Sachs (1891-1970) - urodzona w Niemczech, poetka
                              i dramatopisarka. Ukazywała martyrologię Żydów w czasach
                              hitleryzmu, odzwierciedla osobisty dramat poetki, poszukującej
                              w żydowskiej i chrześcijańskiej mistyce drogi do zrozumienia
                              sensu życia. "In den Wohnungen des Todes" (1947), "Flucht und
                              Verwandlung" (1959), "Fahrt ins Staublose" (1961), "Zeichen im
                              Sand" (1962).

1976 rok --> Saul Bellow (1915-2005) - urodzony w Kanadzie, kontynuator
                              tradycji realistycznej w literaturze amerykańskiej. Ukazywał losy
                              jednostek wyobcowanych, zwykle amerykańskich Żydów,
                              zmagających się z własną nadwrażliwością i biernością, z
                              obojętnością otoczenia i uprzedzeniami rasowymi. "Stan
                              zawieszenia" (1944), "Przygody Augiego Marcha" (1953),
                              "Korzystaj z dnia" (1956), "Henderson, król deszczu" (1959),
                              "Herzog" (1964), "Mr Sammler's Planet" (1970), "Dar Humboldta"
                              (1975).

1978 rok --> Isaac Bashevis Singer (1904-1991) - urodzony w Polsce, prozaik
                              tworzący w języku jidysz, uprawiał (pod pseudonimami Icchok
                              Warszawski, D. Segał) publicystykę, krytykę literacką i teatralną.
                              W twórczości ukazywał religijno-filozoficzne moralne problemy i
                              konflikty ortodoksyjnych i zasymilowanych środowisk Żydów. Do
                              arcydzieł literatury należą krótkie opowiadania Singera,
                              odznaczające się kunsztem narratorskim, często stylizatorskim,
                              także wnikliwym portretowaniem postaci: "Krótki piątek" (1965),
                              "Seans" (1967), "Namiętności" (1970), "Moc światła" (1980)
                              "Śmierć Matuzalema" (1988). Jego powieści utrwaliły obraz
                              różnych środowisk żydowskich w Polsce na tle przemian:
                              "Szatan w Goraju" (1935), "Niewolnik" (1962), "Spuścizna"
                              (1970), "Sztukmistrz z Lublina" (1960), "Wrogowie" (1972),
                              "Pokutnik" (1974).

1981 rok --> Elias Canetti (1905-1994) - urodzony w Bułgarii, od 1938 r.
                              w Wielkiej Brytanii. W swojej twórczości wyrażał protest przeciw
                              deformacjom humanizmu we współczesności, a także wiarę w
                              terapeutyczne możliwości literatury. "Auto da fe" (1935),
                              "Ocalony język" (1977), "Pochodnia w uchu" (1980), "Das
                              Augenspiel "(1985), "Masse und Macht" (1960), "Wesele" (1932).
                 - Nobel "za twórczość pisarską charakteryzującą się szerokimi
                              poglądami, bogactwem pomysłów i artystycznej mocy".

1987 rok --> Josef A. Brodski (1940-1997) - urodzony w Rosji, poeta i eseista,
                              w 1964 r. skazany za "społeczne pasożytnictwo" na 5 lat
                              przymusowych robót. W 1972 r. został zmuszony do emigracji i
                              osiadł w USA. Uprawiał zintelektualizowaną lirykę filozoficzną
                              medytacyjną, nawiązującą do wzorów poezji antycznej.
                              "Ostanowka w pustynie" (1970), "Koniec priekrasnoj epochi"
                              (1977), "Czast' rieczi" (1977), "Nowyje stancy k Awgustie" (1983),
                              "Urania" (1987), "Marmur" (1984).

1991 rok --> Nadine Gordimer (1923- ) - urodzona w RPA. Jej ojciec był
                              Żydem. Ukazuje złożoność i wieloznaczność ludzkich postaw w
                              wielokulturowym i wielorasowym społeczeństwie, w którym
                              mniejszość tworzy system przemocy dla obrony własnych
                              wartości i interesów. "Świat obcych ludzi" (1958), "Gość
                              honorowy" (1970), "Zachować swój świat" (1974), "Zapach
                              kwiatów i śmierci" (1984).

2002 rok --> Imre Kertesz (1929- ) - urodzony na Węgrzech. Tłumaczył z
                              niemieckiego dzieła takich autorów, jak Fryderyk Nietzsche,
                              Hofmannsthal, Schnitzler, Freud, Roth, Wittgenstein i Canetti,
                              których wpływ można odnaleźć w prozie Kertésza. W latach 60.,
                              opierając się na własnych przeżyciach, pisze powieść "Los
                              utracony" w której opisuje doświadczenia młodego chłopca w
                              obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
                 - Nobel "za pisarstwo, które wynosi doświadczenia jednostki ponad
                              przeciwieństwa brutalnej historii".

2004 rok --> Elfriede Jelinek (1946- ) - urodzony w Austrii. Jej ojciec był
                              czeskim Żydem. Głównymi tematami jej feministycznej, nierzadko
                              skandalizującej prozy są kobieca seksualność i walka płci,
                              aczkolwiek w ostatnich latach zajęła się głównie satyrycznym i
                              demaskatorskim opisem współczesnych problemów społecznych,
                              m.in. walką z przejawami faszyzmu i antysemityzmu.

2005 rok --> Harold Pinter (1930- ) - urodzony w Wielkiej Brytanii. Jest
                              autorem, "który w swoich sztukach odkrywa przepaść pod
                              codzienną paplaniną i wyważa drzwi do dołujących zamkniętych
                              pokoi". Pinter jest uznawany za przedstawiciela teatru absurdu,
                              twórcę tzw. komedii zagrożenia (comedy of menace)
                              "obnażającej pozorność komunikacji między ludźmi i
                              dramatyczną bezradność człowieka zarówno wobec świata, jak
                              i własnej podświadomości". "The Birthday Party", "The Dumb
                              Waiter", "The Homecoming". Sławę przyniosła mu sztuka "The
                              Caretaker" (Dozorca) wystawiona w 1960 r. Jego późniejsze
                              sztuki to m.in. "Pejzaż" (1967), "Cisza" (1968), "One for the
                              Road" (1984), "Mountain Language" (1988).

Źródło: Encyclopedia Britannica, Encyklopedię PWN oraz gov.il