(zdjęcia: Gedeon)

Płaszów jest dzielnicą mieszkaniową położoną w południowej części Krakowa (administracyjnie część dzielnicy Podgórze), na prawym brzegu rzeki Wisły.

Podczas II wojny światowej Niemcy utworzyli w Płaszowie obóz koncentracyjny. Pierwotnie powstał on pod koniec 1942 roku jako karny obóz pracy przymusowej dla Żydów, później także dla Polaków. Niemcy utworzyli ten obóz na terenie dwóch cmentarzy żydowskich - krakowskiego i podgórskiego. W trakcie rozbudowy obozu cmentarze zostały całkowicie zniszczone, a kamienie nagrobne wykorzystano do utwardzania dróg i na podmurówki baraków. Więźniowie w obozie chodzili pod drodze wyłożonej macewami.
    Obóz w Płaszowie obejmował powierzchnię około 80 hektarów. Otoczony był podwójnymi zasiekami z drutu kolczastego pod napięciem elektrycznym. Co kilkaset metrów wznosiły się wieże strażnicze. Obóz pierwotnie nazywał się Barackenbau.
    Więźniowie pracowali w kamieniołomach, niegdyś należących do spółki handlowej "Liban&Ehrenpreis", położonych w pobliżu obozu - w późniejszym okresie w tym miejscu powstał obóz karny. Na terenie obozu powstała specjalna strefa przemysłowa, w której wykorzystywano niewolniczą pracę więźniów. W tej części przemysłowej obozu znajdowały się zakłady konfekcyjne Madritscha, szyjące mundury dla wojska, oraz inne liczne warsztaty: ślusarski, stolarski, tapicerski, mechaniki samochodowej, elektryczny, kuśnierski, krawiecki, szewski, papierniczy i drukarnia. W drukarni drukowano między innymi, przeważnie nocą, tajne rozkazy władz niemieckich i dokumenty SS. Zdarzało się, że po zakończeniu pracy drukarzy rozstrzeliwano. W części magazynowej więźniowie również selekcjonowali i naprawiali zrabowane przez Niemców wartościowe przedmioty: biżuterię, zegarki, meble. Obóz posiadał kilka filii umiejscowionych przy większych zakładach produkcyjnych - jednym z takich podobozów była Fabryka Naczyń Emaliowanych należąca do Oskara Schindlera. Więźniowie pracowali również w pobliskiej fabryce kabli, w cegielni w Bonarce, na lotnisku w Rakowicach i kilku firmach na Zabłociu.

Początkowo w obozie przebywało 2 tysiące więźniów, później 10 tysięcy. Przez obóz przeszło około 150 tysięcy więźniów, głównie Żydów. Wraz ze wzrostem ilości więźniów, przybywało również baraków. Teren obozu ostatecznie objął około 180 baraków mieszkalnych i przemysłowych. W szczytowym okresie przebywało w nim około 25 tysięcy więźniów. Ogółem przez obóz przeszło około 150 tysięcy ludzi.
    Do obozu napływali Żydzi z Małopolski (z likwidowanych gett w Tarnowie, Mielcu, Rzeszowie, Drohobyczu, Janowie i innych), a także ze Słowacji i Węgier. Odchodziły stąd transporty do obozów pracy na terenie Rzeszy Niemieckiej i do obozów zagłady w Bełżcu i Oświęcimiu.

W połowie 1943 roku przekształcono go w podobóz obozu koncentracyjnego Majdanek. Pod koniec 1943 roku zaczęto budowę krematorium i komór gazowych, których nie ukończono. Więźniowie obozu byli wyniszczani głodem, chorobami, morderczą pracą, sadystycznym biciem i masowymi egzekucjami. Na terenie obozu znajduje się kilka masowych grobów, w których pogrzebano kilka tysięcy ludzi.
    Od 14 kwietnia 1944 roku Niemcy przekształcili obóz w samodzielny obóz koncentracyjny Płaszów. Miał on swoje własne filie w Mielcu i Wieliczce.
    Nasilenie transportów więźniów do obozu przypadło na okres likwidacji gett i upadek powstania warszawskiego w 1944 roku. Na terenie obozu dokonywano masowych egzekucji więźniów, w tym z podległych krakowskiemu gestapo więzień (między innymi z więzienia Montelupich).

Jesienią 1944 roku Niemcy przystąpili do likwidacji obozu. Liczne transporty więźniów wysyłano do obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau, Stutthof i innych, w których czynne były komory gazowe. Ostatnią grupę wywieziono 16 stycznia 1945 roku do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau II.
    Liczbę ofiar obozu szacuje się na około 80 tysięcy osób, głównie Żydów. Wojnę przeżyli nieliczni z więźniów Płaszowa - wśród nich znalazło się 1.100 krakowskich Żydów ocalonych przez Oskara Schindlera.

Komendant obozu, Amon Goeth, został aresztowany przez władze niemieckie 13 września 1944 roku. Oskarżono go o korupcję, handel na czarnym rynku oraz łamanie regulaminu obozowego, nie oskarżono jednak o morderstwa czy znęcanie się nad więźniami. Został on zwolniony z więzienia w styczniu 1945 roku z powodu cukrzycy, przebywał w sanatorium w Bad Tölz, gdzie tuż po zakończeniu wojny aresztowały go wojska amerykańskie. Uznany za zbrodniarza wojennego, został przekazany władzom polskim. Oskarżony o ludobójstwo i zbrodnie przeciwko ludzkości, stanął przed sądem i został skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 13 września 1946 roku w Krakowie.

Zobacz więcej:          

  
(zdjęcia: Gedeon)

Obecnie obszar byłego obozu jest bardzo zaniedbany. Nie ma tam jakiegokolwiek oznakowania ułatwiającego poruszanie się po terenie i odnalezienie miejsc masowych grobów. Na grzbiecie wzgórza górującego nad terenem obozu wzniesiono w 1964 roku pomnik dla uczczenia ofiar faszyzmu (projekt W. Cęckiewicza i R. Szczypczyńskiego). Po lewej stronie znajduje się mniejszy pomnik odsłonięty w 2000 roku w hołdzie węgierskim Żydówkom, które przeszły przez obóz w Płaszowie w drodze do komór gazowych w Auschwitz-Birkenau.

(zdjęcia: Gedeon)

W 2003 roku Dyrekcja Fundacji Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej w Krakowie postawiła tablice informacyjne przy wejściach na teren byłego obozu. Fundacja planuje w najbliższej przyszłości oznakować teren obozu i opracować informację na temat obozu.

Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej dzieciom do lat 13 wstęp do muzeów martyrologii jest zabroniony. Uczniowie powinni zwiedzać Muzeum pod opieką osób dorosłych.