Święto Chanuka upamiętnia oczyszczenie Świątyni Jerozolimskiej przez Judę Machabeusza z bezczeszczących ją posągów greckich bóstw po zwycięstwie nad wojskami Seleucydów.
    Za czasów drugiej Świątyni, w II wieku przed naszą erą, ziemie Izraela znajdowały się pod panowaniem grecko-syryjskiej dynastii Seleucydów. W owym czasie wielu Żydów uległo wpływom hellenistycznym, które były szczególnie widoczne w ubiorze i stroju. Król Antioch IV Epifanes rozpoczął szczególnie okrutne prześladowania Żydów. Aby ograniczyć wpływ judaizmu, nakazał wszystkim Żydom pod karą śmierci czcić greckich bogów. W końcu, w 164 roku p.n.e. wprowadził on do Świątyni w Jerozolimie posąg Zeusa Olimpijskiego i zaczął składać tam ofiary, bezczeszcząc tym Świątynię. W 168 roku p.n.e. do Jerozolimy na czele swoich wojsk wjechał wracający z wyprawy do Egiptu król Antioch. Uczynił to w dzień szabatu, wiedząc, że pobożni Żydzi będą starali się przestrzegać reguły judaizmu wiążące się z szabatem. W ten sposób stali się oni łatwym celem dla syryjskich żołnierzy, którzy mordowali ich we własnych domach. Żydzi nie stawiali oporu, gdyż nie chcieli walczyć w dzień szabatu. W akcie krańcowego bluźnierstwa, król Antioch złożył na ołtarzu w Świątyni ofiarę ze świni i zmieszał jej krew z krwią pomordowanych żydowskich kapłanów. Król Antioch zabronił wówczas praktykowania judaizmu, a zwłaszcza obchodzenia dnia szabatu, a także czytania i studiowania Tanach (Pisma Świętego) oraz obrzędu obrzezania. Pobudowano wówczas we wszystkich miastach i wsiach Judei ołtarze pogańskie, na których składano ofiary greckim bogom. Powszechną odrazę budziły także nowe zwyczaje związane z igrzyskami greckimi, które gorszyły młodych pobożnych Żydów.

Dla Żydów taka sytuacja była nie do przyjęcia. Pewnego dnia, w mieście Modi`in, parę kilometrów od Jerozolimy, żołnierze syryjscy nakazali złożyć ofiarę greckim bóstwom. Gdy jakiś Żyd wystąpił, by spełnić polecenie, Matatiasz - kapłan w podeszłym wieku - zabił go, po czym zbiegł w góry. Za nim w góry zbiegło wielu okolicznych Żydów, nie godzących się z grecko-syryjskimi rządami. Wystąpili oni zbrojnie przeciwko rządom królom Antiocha. Na czele tego powstania stanął Matatiasz i jego pięciu synów. Powstanie objęło teren całej Judei. Około 10 tys. prymitywnie uzbrojonych żydowskich powstańców walczyło z 65 tys. zawodowych żołnierzy najlepiej wyposażonej armii ówczesnego świata. Po trzech latach walk, Juda Machabeusz - jeden z synów kapłana Matatiasza - wkroczył do Jerozolimy. W ten sposób Żydzi odzyskali Jerozolimę, a Świątynię oczyścili i na nowo poświęcili Bogu. I właśnie to wspaniałe i decydujące zwycięstwo nad syryjskim królem, upamiętnia święto Chanuka. Miało ono wielkie znaczenie nie tylko dla przetrwania narodu żydowskiego, ale także, co jeszcze ważniejsze, dla zachowania wiary i poznania prawdziwego Boga. W owym czasie, poza nielicznymi i rozproszonymi koloniami Żydów w diasporze, ziemia judzka była jedynym miejscem na ziemi, gdzie oddawano cześć jedynemu prawdziwemu Bogu i gdzie znane było Jego Imię.
    Ponowne oczyszczenie Świątyni nastąpiło 25 dnia miesiąca Kislew, i na upamiętnienie tego radosnego wydarzenia Żydzi obchodzą święto Chanuka. Wówczas to Juda Machabeusz oczyścił Świątynię, rozebrał zbezczeszczony ołtarz i przywrócił kultu Boga. Chanuka oznacza "poświęcenie", "odnowienie". Nazwa "chanuka" została nadana dla upamiętnienia faktu, że żydowscy wojownicy odpoczęli (hebr. "chanu") zakończywszy walkę z wojskami syryjsko-greckimi. Miało to miejsce w dniu 25 miesiąca Kislew - zaś zapisaną hebrajskimi literami cyfrę 25, można odczytać jako "ka". Z połączenia obu członów "chanu" i "ka" otrzymano nazwę święta Chanuka.

Święto Chanuka rozpoczyna się 25 dnia miesiąca Kislew i trwa przez osiem dni. To święto niesie ze sobą dwa przesłania. Pierwsze to: że nawet nieliczny naród, może z pomocą Boga odnieść zwycięstwo nad silniejszym wrogiem, który usiłuje narzucić mu pogaństwo. Drugie to: że świat może wywierać na człowieka wpływ, jednak nie nigdy nie może doprowadzić on do wyrzeczenia się własnej tożsamości.

Najważniejszą czynnością świąteczną jest zapalanie świec umieszczonych w specjalnym ośmioramiennym świeczniku, zwanym "chanukija". Według tradycji, gdy Juda Machabeusz wszedł do zbezczeszczonej Świątyni, znalazł tam tylko jedno naczynie zawierające specjalną oliwę do złotego świecznika, który płonął w Świątyni. Ilość oliwy była tak mała, że mogła wystarczyć, co najwyżej na jeden dzień. Po oczyszczeniu Świątyni ponownie ustanowiono kult i zapalono złoty siedmioramienny świecznik (menorę). I tu się zdarzył cud. Oliwy wystarczyło na osiem dni, aż do Świątyni dotarły nowe dostawy zaopatrzenia. Złoty świecznik płonął cudownym światłem przez osiem dni. Dla upamiętnienia tego cudu w święto Chanuka zapala się ośmioramienny świecznik - chanukiję. Światła chanukowe głoszą wiadomość o cudzie (persume nisa).
    W przeddzień święta Chanuka zapala się świeczkę na świeczniku chanukowym - jest to tzw. świeczka pomocnicza ("ner nosef"), umieszczona w dziewiątym bocznym ramieniu świecznika, zwana "sługą" (hebr. "szames"). Następnie, każdego dnia święta Chanuka (8 dni) zapala się po jednej świeczce, w ustalonej kolejności, od lewej strony do prawej. Przed i po zapaleniu świec odmawia się specjalne modlitwy i błogosławieństwa. Świece powinny palić się co najmniej 30 minut po zmroku. Nie mogą one jednak służyć jako oświetlenie domu ani innym praktycznym celom, jako światło do czytania albo jedzenia. Oprócz chanukiji musi palić się inne światło, gdyż tradycja zakazuje czerpania korzyści ze światła świecznika - ma ono służyć tylko dla uczczenia święta. Tak postępując, ósmego dnia Chanuki w świeczniku będzie płonąć dziewięć świec.
    Bardzo istotnym jest, aby świecznik chanukowy został umieszczony w widocznym publicznym miejscu (reszus harabim). Jednak świecznik nie powinien stać bezpośrednio na ziemi - należy zwrócić uwagę, aby płomień lampki znajdował się przynajmniej około 30 cm nad ziemią. Najważniejszym czynnikiem jest jak największe wyeksponowanie świateł.

Gdy w domu zbiorą się wszyscy domownicy i jest już przygotowana chanukija, wypowiada się pierwsze błogosławieństwo:
        "Baruch Ata Ado-naj, Elohejnu melech haolam, aszer kidszanu bemicwotaw weciwanu lehadlik ner szel Chanuka." ("Błogosławiony bądź, Panie nasz i Boże, Królu wszechświata, który uświęciłeś nas Swoimi przykazaniami i nakazałeś nam zapalać światła chanukowe.")

Drugie błogosławieństwo:
        "Baruch Ata Ado-naj, Elohejnu melech haolam, she-asa nisim laawotejnu, bajamim hahem bazman haze." ("Błogosławiony bądź, Panie nasz i Boże, Królu wszechświata, który sprawiłeś cudowne ocalenie naszym ojcom w owych dniach o tym czasie.")

Pierwszego wieczoru dodaje się jeszcze trzecie błogosławieństwo:
        "Baruch Ata Ado-naj, Elohejnu melech haolam, shehechejanu, wekimanu, wehigianu lazman haze." ("Pochwalonyś Ty, Wiekuisty, Boże nasz, Królu wszechświata, który dałeś nam życie i utrzymałeś nas i dozwoliłeś nam doczekać pory tej.")

Przed lub po błogosławieństwie zapala się dodatkową świecę (szames). Następnie nie robiąc żadnej przerwy pomiędzy wypowiedzeniem błogosławieństwa a zapaleniem pierwszej lewej świeczki (lub kolejnych w następnych dniach). Zawsze zaczynami od zapalenia świeczki, która jest nowa w tym dniu. Po zapaleniu świeczek wypowiada się tekst "Hanerot halel", który objaśnia zgromadzonym domownikom i gościom przyczynę, dla której zapala się lampki chanukowe.
        "Hanejros halalu anachnu madlikin al hanisim weal hanifloojs, weal hatszuojs weal hamilchomojs, szeosiso laawojsejnu bejomim haheim bazman haze, al jedej kohanejcho hakdojszim. Wechol szmonas jemej chanuka, hanejros halalu kojdesz hem. Weein lanu reszus lehisztameisz bahem, ela lirojsom bilwod, ckej lechojdojs ulehalel liszimcho hagodojl al nisecho weal niflojsejcho weal jeszuosejcho." ("Światła te zapalamy na pamiątkę cudów, wspaniałości, wybawienia i bitew, które uczyniłeś dla praojców naszych za pośrednictwem Swoich świętych kapłanów. Przez wszystkie osiem dni Chanuka, światła te są świętością i nam nie wolno posługiwać się nimi, tylko patrzeć na nie, aby dziękować i wielbić Wielkie Imię Twoje za cuda Twe, za wybawienie Twoje i za wspaniałości Twoje.")

Zwyczajem jest także odśpiewanie hymnu "Maoz Cur", która przypomina kolejne wygnania narodu żydowskiego i wychwala Boga, który ratował nas z każdego z nich. Jest to również modlitwa o odbudowanie Świątyni Jerozolimskiej i nastanie Ery Mesjańskiej:
        "Maoz cur jeszuati, lecha nae leszabeach,
        Tikon bejt tefilati, Weszam toda nezabeach.
        Leet tachin matbeach, micar hamenabeach.
        Az egmor, beszir mizmor chanukat hamizbeach."
                ("Potężna Skało zbawienia mego! Radością jest Ciebie chwalić.
                Odbuduj mój Dom Modlitwy (Świątynię),
                        a przyniesiemy tam ofiarą dziękczynną.
                Gdy nagotujesz miejsce rzezi dla bluźnierczego wroga,
                        wówczas zakończę śpiewem hymnu poświęcenie ołtarza".)

        "Raot saw'a nafszi, bejagon kochi kala,
        Chajaj mereru bekoszi, b'szibud malchut egla.
        Uw'jado hagdola, hoci et hasegula.
        Chejl Paro wechol zar'o, jardu keewen bimcula."
                ("Cierpieniami nasycona jest dusza moja.
                        Smutkiem siły moje wycieńczone były.
                Nasycili moje życie goryczą, ciężka praca w niewoli w państwie cielca.
                Lecz Swoją potęgą wywiódł ulubieńców swoich.
                Wojska Faraona i wszyscy potomkowie jego zstąpiły jak kamień tonie".)

        "Dewir kadszo hewijani, wegam szam lo szekateti.
        Uwa noges wehiglani, ki zarim awadeti.
        Wejejn raal masachti, kimat szeawarti.
        Kec bawel, zerubawel, lekec sziwlm noszati."
                ("Do Przybytku świętości Swej przywiódł mnie,
                        ale i tam nie znalazłem wytchnienia.
                I przybył ciemięzca (Nebukadnezar, król babiloński) i wygnał mnie,
                        ponieważ bóstwom obcym służyłem i wino upajające piłem.
                Zaledwie wyszedłem i przyszedł koniec Babilonu.
                Zerubabel nastał,
                        w końcu po siedemdziesięciu latach wybawiony zostałem".)

        "Kerot komat berosz bikesz Agagi Ben Hamdata,
        Wenihjeta lo lefach ulmokesz, wegaawato niszbata,
        Rosz Jemini niseta, weojew sz'mo machita,
        Row banaw wekinianaw, al haec talita."
                ("Ściąć cyprys wyniosły usiłował Agagi syn Hamdata,
                lecz stało się to dla niego sidłem i pycha jego została zniszczona.
                Głowę syna Jemini wyniosłeś, a wroga imię zgładziłeś.
                Mnóstwo synów jego i cały dwór jego na drzewie powieszono".)

        "Jewanim nikbecu alaj, azaj bimej Chaszmanim,
        Ufarcu chomot migdalaj, Wetim'u kol haszmanim,
        Uminotar kankanim, naasa nes laszoszanim,
        B'nej Bina jemej szmona, kaw'u szir urenanim."
                ("Grecy zebrali się przeciwko mnie, wtedy za czasów Chasmonejczyków
                Zburzyli mury twierdzy mojej i zanieczyścili cały święty olej.
                Ale z dzbanków pozostałych stał się cud dla ulubieńców.
                Mężowie uczeni na osiem dni ustanowili pieśni i śpiewy".)

        "Chasof zeroa kadszecha, wekarew kec hajeszua.
        Nekom nikmat dam awadecha, meuma harszaa,
        Ki archa lanu hajeszua, weejn kec limej haraa.
        Deche Admon becel calmon, hakem lanu roim sziw'a."
                ("Obnaż ramię święte Swoje i zbliż kres zbawienia,
                zemścij się za krew Sług Twoich na wykonawcach niegodziwości.
                Wszak długo czekamy zbawienia, a nie ma końca dni nieszczęścia.
                Strąć Edom w najgłębszy cień i wskrzesz dla nas siedmiu pasterzy")

        (David, Adam, Set, Metuselach, Awraham, Jaakow i Mosze - wg Suka 52b)

Podczas święta Chanuka w synagodze do typowej struktury "Osiemnastu Błogosławieństw" ("Szmone Esre") dodaje się paragraf "Al hanisim", który dziękuje Bogu i wychwala Go za uratowanie Żydów spod władzy greckiej.
Modlitwa chanukowa:
    "Dziękujemy Ci za cuda i zbawienie, które przyniosłeś ojcom naszym w owych pamiętnych dniach. Było to za dni arcykapłana Matattiasza, syna Jochanana, z rodu Chasmoneuszów i jego synów. Powstało niegodziwe królestwo greckie przeciwko narodowi Twemu, Izraelowi, i zmuszało ich, by poniechali nauki Twojej i przekroczyli przykazania Twoje. Ty zaś w Swoim miłosierdziu wielkim stanąłeś po ich stronie w niedoli, walczyłeś w ich obronie i oddałeś silnych w ręce słabych, licznych w ręce garstki, niegodziwych w ręce sprawiedliwych. Imię Twoje stało się wielkie na całym świecie a ludowi Swemu, Izraelowi, przyniosłeś zbawienie. Wtedy przybyli synowie Twoi do świątyni, oczyścili ją i zapalili świecznik w Przybytku Twoim Świętym. Na pamiątkę tego cudu ustanowili osiem dni Chanuki, by chwalić i wielbić Wielkie Imię Twoje."
    W obecności co najmniej dziesięciu dorosłych Żydów (minjan) odczytuje się cały "Halel" (zbiór Psalmów i modlitw). Dodatkowo każdego kolejnego dnia święta odczytuje się odpowiedni fragment z 4 Księgi Mojżeszowej (Bemidbar) z rozdziału 7: 1-17, 18-29, 24-35, 30-41, 36-47, 42-53, 48-59, 54-8:4. Ten fragment Tory przypomina poświęcenie Przybytku na pustyni Synaj. Warto przypomnieć, że budowa Przybytku została ukończona właśnie 25 dnia miesiąca Kislew.

"Haftora" na kolejne szabaty Święta Chanuka:
pierwszy szabat - Zachariasz (Zekariah) 2:14-4:7.
drugi szabat - 1 Królewska (Melakim A) 7:40-50.

Dla Izraelczyków święto Chanuka jest symbolem życia w wolnym i niepodległym Państwie Izraela. Jest to święto radosne, jest to czas rodzinnych spotkań, smakowitych posiłków i rozmaitych gier i zabaw dziecięcych. Praca jest dozwolona. Do tradycyjnych potraw chanukowych mających przypominać cudowną oliwę Machabeuszy, należą smażone na oliwie kruche placki kartoflane (zwane "latkes"), podawane z musem jabłkowym lub inną polewą. W samym Izraelu bardziej popularne są jednak pączki. Późniejszym wieczorem pierwszego dnia Chanuki przychodzi moment niecierpliwie oczekiwany przez dzieci, kiedy otrzymują one prezenty. Niektórzy rodzice dają dzieciom wszystkie prezenty pierwszego wieczoru, inni rozkładają ich wręczanie na osiem świątecznych dni. Często dzieci otrzymują tzw. chanukowe pieniądze ("gelt") w postaci monet czekoladowych lub prawdziwych.

Obok prezentów dzieci cieszą się zabawą tradycyjnym czworobocznym bączkiem, zwanym "drajdel". Dzieci puszczają w ruch bączek, który zatrzymując się wskazuje czy i co dziecko wygrało (cukierki, ciastka lub monety). Na każdej z czterech ścianek bączka znajduje się jedna hebrajska litera: n (nun), g (gimel), h (hej), f (szin). Razem tworzą one akrostych, który jest skrótem hebrajskiego zdania: "nes gadol haja szam" ("wielki cud zdarzył się tam"). Wraz z powstaniem Państwa Izrael zmieniła się jedna litera na izraelskich bączkach, i akrostych ma obecnie postać: "Wielki cud zdarzył się tu w Izraelu." W ten sposób ta dziecinna zabawa oddaje przewodnią myśl święta - pamięć o cudzie chanukowym.
    Zasady gry są bardzo proste: grają cztery osoby, które siadają w czterech kątach trzymając pośrodku siebie bączek (drajdel). Każdy z graczy otrzymuje określoną ilość monet (można użyć kostek cukru, cukierków, kawałków czekolady itp.). Przed rozpoczęciem gry pierwszy z graczy ustala wysokość wejścia i oddaje do "banku" określoną ilość monet lub cukierków (np. jedną czekoladkę). Następnie po kolei kręci się bączkiem i bierze z banku lub oddaje do niego swoje monety w zależności od tego, na którą stronę bączek upadnie.
    Strony bączka oznaczają:
            - "n" ("nun") - nic nie bierzesz, nic nie oddajesz;
            - "g" ("gimel") - bierzesz wszystko, co jest w banku;
            - "h" ("hej") - bierzesz połowę;
            - "f" ("szin") - oddajesz do banku jedną monetę (w Izraelu zaś litera "pe").

Gdy skończą się monety, kończy się gra. Aby nie trwała zbyt długo, każdy z graczy może oddać do banku po jednej monecie podczas każdej nowej kolejki.

Towarzyszą temu popularne piosenki, np.:
        "Sivivon, sov, sov, sov
        Hanukkah, hu chag tov
        Hanukkah, hu chag tov
        Sivivon, sov, sov, sov!

        Chag simcha hu la-am
        Nes gadol haya sham
        Nes gadol haya sham
        Chag simcha hu la-am."

tłumaczenie:
        "Dreidel, obrót, obrót, obrót.
        Chanuka jest świetnymi wakacjami.
        To jest świętowanie dla naszego państwa.
        Wielki cud zdarzył się tam."

Inną popularną grą są kwitlech. Są to kartki oznaczone cyframi od 1 do 12 (dwa komplety), które rozlosowuje się między graczami po dwie. Gra polega na tym, że trzeba osiągnąć liczbę 31 przez dodanie sumy posiadanych numerów do liczby 9 lub jej wielokrotności. Trzeba zatem posiadać dwie dwójki lub dwie jedenastki, lub szóstkę i siódemkę itd. Można także używać kwitlech przedstawiających cyfry za pomocą liter hebrajskich.

W Izraelu w czasie Chanuka na trasie starożytnego Modin do Jerozolimy organizowane są sztafety z pochodniami. Na dachach budynków użyteczności publicznej umieszcza się olbrzymie chanukije. Jest to obecnie razem z Paschą, najpowszechniej obchodzone święto przez Żydów w Ameryce.