|
Menachem Wolfowicz Begin urodził się 16
sierpnia 1913 roku w Brześciu Litewskim (w Rosji - obecnie
zachodnia Białoruś), pod nazwiskiem Mieczysław Biegun.
------- dzieciństwo i młodość -------
- Urodził się w litewskiej rodzinie Żydów
aszkanezysjkich, Zeev-Dov i Hassii
Beginów.
Miasto Brześć Litewski słynęło w owym czasie ze słynnych
uczonych
talmudystów.
*
Młody Begin otrzymał gruntowne wykształcenie religijne i świeckie.
*
Jego ojciec był aktywnym przywódcą społecznym, żarliwym syjonistą
i
zwolennikiem
poglądów Teodoro Herzla. Dlatego młody Begin, bardzo
szybko
zainteresował się Syjonizmem i w 1929 roku wstąpił do
młodzieżowego
ruchu syjonistycznego Betar (założony w 1923 r. w
Rydze).
Nazwa ruchu Betar pochodziła od słów: "Brit Yosef
Trumpeldor".
Trumpeldor
był żydowskim bojownikiem, który w 1920 roku zginął w
walce
z Arabami broniąć żydowskiej osady Tel Hai w Palestynie.
W
ruchu Betar ukutu słynny zwrot: "mniejsza o to,
dobrze jest umrzeć
za
nasz kraj".
- W latach 30-tych Menachem Begin studiował
prawo na Uniwersytecie
Warszawskim
(w Polsce), który ukończył w 1935 roku.
*
Begin był uczniem i pomocnikiem Władimira Ze'ev Jabotinskiego,
który był
założycielem
młodzieżowego ruchu syjonistycznego Betar. W 1936 roku
Jabotinsky
przygotował tak zwany "plan ewakuacji", w którym domagał
się
ewakuacji wszystkich Żydów z Polski do Palestyny, będącej pod
brytyjskim
mandatem. Plan wywołał wiele dyskusji i kontrowersji. W
1938
roku Jabotinsky ostrzegł polskich Żydów, że "prowadzą
niespokojne
życie na wulkanie" i ostrzegł ich przed falą krwawych
pogromów,
które nadejdą w przyszłości. Jabotinsky ostrzegał Żydów w
Europie,
wzywając ich do jak najszybszego wyjazdu do Palestyny.
*
W 1937 roku Menachem Begin aktywnie pomagał strukturom ruchu
Betar
w
Czechosłowacji, z której uciekł przed wkroczeniem wojsk niemieckich.
*
W 1938 roku Menachem Begin został przywódcą organizacji Brit
Trumpeldor-Betar
w Polsce. Organizacja skupiała w owym czasie około
70
tys. członków i była młodzieżową dobudówką radykalnej partii
żydowskiej
Nowej Organizacji Syjonistycznej, założonej przez
Jabotinskiego.
Begin koncentrował się na szkoleniach wojskowych,
przygotowując
siły do obrony polskich Żydów.
------- II wojna światowa -------
- We wrześniu 1939 roku, po wkroczeniu wojsk
niemieckich do Polski, Menachem
Begin
uciekł do Wilna, które znalazło się w sowieckiej strefie okupacyjnej.
Oboje
rodziców Begina zginęło w Holokauście.
*
W 1940 roku sowieckie NKWD aresztowało Begina i skazało
na 8 lat w
obozie
pracy na Syberii. Ironicznie oskarżono go o działalność na rzecz
Wielkiej
Brytanii.
*
W 1942 roku na mocy polsko-sowieckich porozumień, Begin wraz
z
wieloma
Polakami został zwolniony z obozów pracy na Syberii i udał się
do
tworzonej Armii Polskiej, generała Władysława Andersa. Na
przełomie
marca-kwietnia 1942 roku Armia Polska opuściła Związek
Radziecki
i przeszła do Iranu, będącego pod brytyjskim panowaniem.
------- Palestyna -------
- W 1943 roku Menachem Begin przybył wraz
z polskimi oddziałami wojskowymi
do
Palestyny, będącej pod brytyjskim mandatem. Begin wraz z wieloma
żydowskimi
żołnierzami uzyskał zwolenienie z Armii Polskiej i pozostał
w
Palestynie.
- W 1943 roku Begin nawiązał kontakt i
przyłączył się do podziemnej
żydowskiej
organizacji wojskowej Irgun (Irgun Tsvai Leumi),
o której
powszechnie
się mówi Etzel. Brytyjskie władze nazywały Irgun organizacją
terrorystyczną,
jednak od 1940 roku obowiązywało zawieszenie broni
związane
z zagrożeniem niemiecką inwazją na Bliskim Wschodzie. Jedynie
niewielka
żydowska grupa Avrahama Sterna nie uznawała zawieszenia
broni
i prowadziła walkę z Brytyjczykami, domagając się zniesienia
w
limitach
imigracji Żydów do Palestyny.
*
Menachem Begin bardzo szybko dał się poznać jako gwałtowny krytyk
żydowskiego
przywództwa w Palestynie, które popierało współpracę z
Brytyjczykami.
Begin był rzecznikiem wojny partyzanckiej, jako
niezbędnego
sposobu by osiągnąć niezależne państwo żydowskie w
Palestynie.
Popierał stosowanie metod terrorystycznych w walce.
- W lutym 1944 roku Menachem Begin został
dowódcą Irgunu.
*
Begin twierdził, że Brytyjczycy nie dotrzymują złożonej obietnicy
z
Deklaracji
Balfoura i prowadzą proarabską politykę, wprowadzając
"Białą
Księgą" z 1939 roku ograniczenia w żydowskiej imigracji
do
Palestyny.
Dlatego Begin zdecydował się zmusić siłą Brytyjczyków do
wycofania
swoich wojsk z Palestyny. Formalnie ogłoszono zerwanie
zawieszenia
broni i wznowiono ataki na brytyjskie wojska. Od
października
1945 roku do lipca 1946 roku Irgun bezpośrednio
współpracował
z inną żydowską organizacją wojskową, Haganah.
*
Celem ataków Irgunu były posterunki brytyjskiej policji i armii,
obiekty
wojskowe
i cywilnej władzy mandatowej w Palestynie. Zaatakowano
także
brytyjskie więzienie w Akrze, odbijając żydowskich więźniów.
*
Begin bezpośrednio uczestniczył w przygotowaniach do zamachu
bombowego
na siedzibę wojskowych władz brytyjskich w Palestynie.
22
lipca 1946 roku Irgun wysadził Hotel Króla Davida w Jerozolimie,
zabijając
89 osoby (41 Arabów, 26 Brytyjczyków i 17 Żydów).
*
Większość środowisk żydowskich, włączając w to Agencję Żydowską,
Haganah
i Dawida Ben-Guriona, mocno skrytykowało zamach Irgunu
na
Hotel
Króla Davida w Jerozolimie. Haganah zerwała wszelką współpracę
z
Irgunem. Ben-Gurion otwarcie nazwał Irgun "wrogiem
narodu
żydowskiego",
oskarżając Begina o sabotowanie politycznej kampanii
na
rzecz powstania niezależnego państwa żydowskiego. Haganah
wydała
wielu członków Irgunu w ręce brytyjskich władz wojskowych.
*
Brytyjczycy aresztowali i osadzili w więzieniach około 1 tys.
Żydów, w tym
wielu
członków Irgunu. Menachem Begin ukrywał się używając
pseudonimu
Rabbi Israel Sassover. Aby powstrzymać wybuch wojny
domowej,
Begin wezwał członków swojej organizacji do powstrzymania
się
od otwartej walki zbrojnej z Haganą.
*
Od lipca 1946 roku do czerwca 1948 roku Irgun prowadził
walkę z
Brytyczykami
i Arabami, nie uzgadniając swoich działań z innymi
żydowskimi
organizacjami zbrojnymi. Przeprowadzono między innymi
masakrę
w Deir Yassin w kwietniu 1948 roku. Odpowiedzialnością za
masakrę
obciążono Menachema Begina, chociaż nie brał on udziału w
tej
akcji.
*
27 kwietnia 1947 na rozkaz Begina, bojownicy Irgunu powiesili
w odwecie
za
wykonanie wyroku śmierci na członkach Etzel dwóch porwanych
żołnierzy
brytyjskich. Wywołało to antysemickie zamieszki w Wielkiej
Brytanii.
- Z powodu dużych trudności podczas wojny
o niepodległość ziemi Izraela,
dowództwo
Irgunu podjęło decyzję o nawiązaniu współpracy z Haganą
i
Lehi.
*
Pod koniec kwietnia 1948 roku siły Irgunu wzięły udział
w walkach o
otworzenie
drogi do oblężonej Jerozolimy. Jednak najsłynniejszym był
szturm
na Jaffę i Hajfę.
*
Po ogłoszeniu niepodległości państwa Izrael (14 maja 1948 r.),
Menachem
Begin
przemówił w radiu, wzywając członków Irgunu do złożenia
broni.
W
następnych dniach Begin powtórzył to wezwanie kilkakrotnie podczas
defilad
i przegladów swoich oddziałów. Wzywał członków Irgunu,
by po
złożeniu
broni przyłączali się do Hagany, by wspólnie utworzyć
Siły
Obronne
Izraela (IDF).
------- kariera polityczna -------
- W 1948 roku Menachem Behin założył prawicową
partię Herut
("Wolność"),
która
pozostała wierną radykalnym poglądom Władimira Ze'ev
Jabotinskiego.
Przywódcą Herut został Begin, który jako charyzmatyczny
lider
często występował na publicznych demonstracjach.
- W styczniu 1949 roku Menachem Begin został
wybrany do pierwszego
Knessetu,
w którym pracował jako członek komisji spraw zagranicznych i
obrony
oraz w komisji konstytucji, prawa i sprawiedliwości.
*
W owym czasie Begin zaczął przedstawiać siebie jako lidera
rewizjonistycznego
nurtu w łonie Syjonizmu. Propagował on skrajnie
nacjonalistyczne
poglądy "wielkiego Izraela", odmawiając między innymi
legalności
istnienia Królestwa Jordanii.
*
Begin wystąpił w skrajnej opozycji wobec lewicowych partii w
Knesecie.
Dawid
Ben-Gurion często publicznie krytykował lub nawet wyśmiewał
i
odmawiał
Beginowi prawa do głosu.
- W lipcu 1951 roku Menachem Begin został
wybrany do drugiego Knessetu,
w
którym pracował jako członek komisji spraw zagranicznych i obrony
oraz
komisji
konstytucji, prawa i sprawiedliwości.
*
W styczniu 1952 roku w Knesecie debatowano nad zawarciem izraelsko-
niemieckiej
umowy o wypłacie odszkodowań dla ofiar hitleryzmu.
Menachem
Begin ostro sprzeciwił się zawarciu tej ugody i poprowadził
demonstrację
w Jerozolimie wzywając do obywatelskiego
nieposłuszeństwa.
Podburzony jego przemówieniem tłum udał się pod
Kneset
i obrzucił kamieniami salę obrad, raniąc kilkunastu policjantów
i
kilku
posłów. Odpowiedzialnością za całe zdarzenie obarczono Begina,
wskutek
czego wykluczono go na kilka miesięcy z Knesetu.
*
Begin otwarcie sprzeciwia się zawartej umowie z Niemcami, twierdząc,
że
jest
to jednoznaczne z ułaskawieniem nazistowskich przestępców,
którzy
mordowali żydowski naród. Sprzeciwia się przyjęciu niemieckich
reparacji.
*
W 1955 ruch Herut oskarżył rząd premiera Mosze Szaretta
(Partia Pracy) o
niewłaściwe
zachowanie podczas rozprawy doktora Israela Kastznera,
który
współpracował podczas II wojny światowej z nazistami.
Doprowadziło
to do upadku rządu.
- Podczas kampani wyborczej do trzeciego
Knesetu, w 1955 roku Menachem
Begin
posłużył się żądaniem prawdziwego niemieckiego zadośćuczynienia
za
Holokaust. Jego przemówienia pociągnęły słuchaczy i dały duże
poparcie
partii
Herut,
która stała się trzecią siłą polityczną w Knesecie. Begin
pracował
jako członek komisji spraw zagranicznych i obrony oraz komisji
konstytucji,
prawa i sprawiedliwości.
*
Ruch Herut poparł prywatną przedsiębiorczość i opowiedział się
za
zmniejszeniem
interwencji państwa w gospodarkę. Partia domagała się
również
zniesieniu specjalnych przepisów wojskowych nałożonych na
arabskich
obywateli Izraela.
*
Po Kampanii Synajskiej (1956 r.) Menachem Begin przeciwstawił
się
wycofaniu
wojsk izraelskich z Półwyspu Synaj, które zostało zakończone
7
marca 1957 roku.
- W lipcu 1959 roku Menachem Begin został
wybrany do czwartego Knessetu,
w
którym pracował jako członek komisji spraw zagranicznych i obrony
oraz
komisji
konstytucji, prawa i sprawiedliwości.
*
Menachem Begin otwarcie skrytykował spotkanie premiera Dawida
Ben-
Guriona
z niemieckim kanclerzem Konradem Adenauerem w Nowym
Yorku
(14 marca 1960 r.). Doprowadziło to do masowego ruchu
protestów
przeciwko rządowi.
*
W styczniu 1961 roku Herut
wycofał swoje poparcie dla rządu premiera
Dawida
Ben-Guriona, którego oskarżono o związek z wykrytą w 1954 r.
w
Egipcie aferą szpiegowską.
- W sierpniu 1961 roku Menachem Begin został
wybrany do piątego Knessetu,
w
którym pracował jako członek komisji spraw zagranicznych i obrony
oraz
komisji
konstytucji, prawa i sprawiedliwości.
- W 1965 roku Menachem Begin doprowadził
do połączenia się partii Herut z
Liberalną
Partią Izraela, które podczas kampanii wyborczej
do szóstego
Knessetu
wystartowały pod wspólną nazwą bloku politycznego Gahal
(Gush
Herut Liberalim), na czele którego stanął Menachem Begin.
Chociaż
Herut
zachował swoją własną organizację w nowej partii, to utracił
swój
wyraźny
prawicowy charakter.
*
W listopadzie 1965 roku Begin został wybrany do szóstego Knessetu.
*
W 1966 roku na konwencji Gahalu,
Ehud Olmert zarzuca Beginowi
nieudolność
w rządzeniu i wzywa go do ustąpienia z przewodnictwa w
partii.
Begin początkowo ogłosił swoje wycofanie się, jednak pod
namową
tłumu zmienił decyzję i pozostał przywódcą Gahalu.
*
4 czerwca 1967 roku, w przeddzień wybuchu Wojny Sześciodniowej,
Menachem
Begin podjął decyzję o przyłączeniu się partii Gahal
do rządu
jedności
narodowej premiera Levi Eshkola.
5
czerwca 1967 roku Begin został mianowany ministrem bez teki.
*
Gdy 26 lutego 1969 roku zmarł premier Levi Eshkol, nowy rząd
sformowała
premier Golda Meir. Partia Gahal
pozostała w koalicji
rządowej,
a Menachem Begin sprawował obowiązki ministra bez teki.
- W październiku 1969 roku Menachem Begin
został wybrany do siódmego
Knessetu.
Begin był ministrem bez teki.
*
6 sierpnia 1970 roku z koalicji rządowej wystąpił Gahal.
Było to
spowodowane
brakiem zgody na realizację amerykańskiej inicjatywy
pokojowej
(Rogers Plan) ze strony Gahalu. Menachem Begin
złożył
wówczas
urząd ministra bez teki.
- W 1973 roku Menachem Begin zgodził się
na plan generała Ariela Szarona,
aby
połączyć w wyborach do Knessetu siły partii prawicowych. Powstał
w
ten sposób prawicowy blok polityczny pod nazwą Likud,
który
jednoczył
partie Gahal
(Gush Herut Liberalim) z La'am (utworzonego z
Wolnego Centrum, Listy
Narodowej i Ruchu na Rzecz Wielkiego Izraela).
*
W latach 1973-1982 przywódcą Likudu
był Menachem Begin.
- Wybory do ósmego Knessetu odbyły się w
grudniu 1973 roku, w dwa miesiące
po
Wojnie Jom Kippur. Druzgocące konsekwencje wojny znalazły swoje
odbicie
w politycznych zmianach w Izraelu. Opozycyjna prawica rosła
w siłę.
W
społeczeństwie głośno krytykowano rząd i dominującą grupę Żydów
aszkanezyjskich.
Podczas kadencji parlamentu Likud współracował z
sefardyjskimi
Żydami, pozostając w silnej opozycji względem lewicowej
Partii
Pracy (Mapai). Menachem Begin w ósmym Knesecie
pracował w komisji
spraw
zagranicznych i obrony.
- W maju 1977 roku prawicowy Likud
wygrał wybory do dziewiątego Knesetu.
*
20 czerwca 1977 roku Menachem Begin został zatwierdzony na
premiera.
Dodatkowo sprawował obowiązki ministra spraw
zagranicznych
(do 10 marca 1980 r.), ministra sprawiedliwości (do
24
października 1977 r.), ministra transportu (do 24 października
1977
r.), ministra komunikacji (do 24 października 1977 r.), ministra
pracy
i pomocy społecznej (do 24 października 1977 r.) oraz ministra
obrony
(od 28 maja 1980 r.).
*
Begin zawiązał koalicję rządową z Partią
Religijno-Narodową, Agudat
Israel
i
Demokratycznym
Ruchem na Rzecz Zmian.
*
Polityka wewnętrzna Menachema Begina charakteryzowała się
wspieraniem
żydowskiego osadnictwa w Samarii, Judei i w Strefie Gazy.
Ziemie
Samarii i Judei zaczęto uważać za prastare dziedzictwo Izraela.
Na
tych terenach ropoczęto tworzenie normalnej infrastruktury
państwowej
- nowe osiedla, drogi, systemy nawadniania, linie
telekomunikacyjne
itp.
*
Najważniejszym wydarzeniem była wizyta egipskiego prezydenta
Anwara
Sadata
w Jerozolimie i jego przemówienie w Knessecie (20 listopada
1977
r.).
*
Menachem Begin przeszedł do historii jako izraelski polityk,
który wspólnie
z
egipskim prezydentem Anwarem Sadatem negocjował porozumienia
procesu
pokojowego na Bliskim Wschodzie ukoronowane podpisaniem
układu
z Camp David (USA) - 18 września 1978 rok. Egipt był
pierwszym
arabskim państwem, które uznało istnienie państwa Izrael.
W
zamian Izrael przyjął zasadę "ziemia za pokój", zobowiązując
się do
opuszczenia
Półwyspu Synaj.
*
Dla Menachema Begina był to moment osobistego spełnienia. Udowodnił
swoje
pełne zaangażowanie w izraelsko-arabski proces pokojowy na
Bliskim Wschodzie. Odmienił swój wizerunek z nacjonalistycznego
radykała
na prawdziwego męża stanu, który przeszedł do historii.
*
16 grudnia 1978 roku izraelski premier Begin oraz egipski prezydent
Sadat
zostali nagrodzeni Pokojową Nagrodą Nobla.
*
Menachem Begin spotkał się z ostrą krytyką zawartego porozumienia
z
Egiptem.
Nawet jego najbliżsi współpracownicy z partii Likud,
otwarcie
krytykowali
premiera. Niektórzy członkowie zdecydowali się nawet na
odejście
z Likudu.
*
30 lipca 1980 roku oficjalnie ogłoszono Jerozolimę stolicą państwa
Izrael.
W
Jerozolimie rozpoczęto budowę dzielnicy rządowej i stopniowo
przenoszono
do niej wszystkie urzędy państwowe.
*
Przez cały okres swoich rządów, Menachem Begin był zwolennikiem
zdecydowanej
walki z palestyńskim terroryzmem, który zagrażał
Izraelowi
z baz położonych w południowym Libanie. W marcu 1978 roku
izraelska
armia przeprowadziła Operację "Litani" w Libanie.
*
W czerwcu 1981 roku Begin podjął bardzo trudną decyzję o
zbombardowaniu
i zniszczeniu przez izraelskie siły powietrzne irackiego
ośrodka
nuklearnego w Osirak, w pobliżu Bagdadu. Operacja
zakończyła
się pełnym sukcesem, jednakże przez pewien czas
międzynarodowa
społeczność potępiała Izrael za to bezpośrednie
działanie.
Izraelska lewica napiętnowała za to Begina i Likud.
Zrozumienie
przyszło wiele lat później, podczas Wojny w Zatoce 1991 r.
- W trzy tygodnie po nalocie na Osirak w
Iraku, w czerwcu 1981 roku prawicowy
Likud
wygrał wybory do dziesiątego Knesetu.
*
5 sierpnia 1981 roku Menachem Begin został zatwierdzony na
premiera.
Dodatkowo sprawował obowiązki ministra obrony (do 23
lutego
1983 r.) oraz ministra rolnictwa (od 19 czerwca 1983 r.).
*
W maju 1982 roku Izrael zakończył ewakuację z Półwyspu Synaj.
Operacja
została zakończona dramatyczną ewakuacją żydowskiego
osiedla
Yamit.
*
5 czerwca 1982 roku rząd Begina upoważnił izraelską armię do
wkroczenia
do Libanu. Była to odpowiedź za próbę zabójstwa
izraelskiego
ambasadora Shlomo Argova, w Wielkiej Brytanii. Celem
Operacji
"O Pokój dla Galilei" była likwidacja baz Organizacji
Wyzwolenia
Palestyny
(OWP) w południowym Libanie. Niemniej, operacja bardzo
szybko
przerodziła się w otwartą wojnę, w której izraelska armia doszła
do
Bejrutu - przekraczając limit 40 km, jaki dawało jej upoważnienie
rządu
Begina. Sukcesem wojny było usunięcie OWP z Libanu i
zmuszenie
do
wyjazdu z Bejrutu palestyńskich przywódców.
*
Społeczna krytyka wojny w Libanie dosięgnęła premiera Begina.
Protesty
osiągnęły
swój szczyt po masakrze w Sabrze i Shatila (wrzesień
1982
r.), gdy w Tel Awiwie demonstrowało 300 tysięcy Izraelczyków.
*
Komisja śledcza Kahane oskarżyła w lutym 1983 roku ministra
obrony
Ariela
Szarona o rażące zaniedbania. Z licznymi zarzutami spotkał się
również
premier Begin.
- 15 września 1983 roku Menachem Begin
na własne życzenie ustąpił z
urzędu
premiera i wycofał się z życia politycznego. Oficjalnym powodem
był
zły stan zdrowia.
*
Wolny czas wykorzystał na napisanie wielu publikacji dotyczących
współczesnej
historii Izraela oraz wspomnień z ZSRR. Był żonaty z Alizą
Arnold.
Miał z nią syna i dwie córki.
Zmarł 9 marca 1992 roku w Tel Awiwie,
w Izraelu.
Został
pochowany, na własne życzenie, na Wzgórzu Oliwnym.
|
